આજના સમયમાં સાંધાનો દુઃખાવો, સાયેટિકા, સ્લિપ ડિસ્ક અને સંધિવા જેવી સમસ્યાઓ સામાન્ય બની રહી છે. બદલાતી જીવનશૈલી, લાંબા સમય સુધી બેસીને કામ કરવાનું અને શારીરિક ગતિવિધિઓનો અભાવ આના મુખ્ય કારણો છે. આ બધી બીમારીઓમાં દવા, થેરાપી અને ઘણી વખત સર્જરીની પણ જરૂર પડે છે, પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આયુર્વેદમાં એક એવો નાનો છોડ છે જે આ ગંભીર સમસ્યાઓમાં ખૂબ જ કારગર સાબિત થઈ શકે છે? અમે વાત કરી રહ્યા છીએ નિર્ગુન્ડીની.
તે જોવામાં ભલે નાનો છોડ જેવો લાગે, પરંતુ તેના ઔષધીય ગુણો એટલા પ્રભાવશાળી છે કે તેને આયુર્વેદમાં ‘વાતહર’ એટલે કે વાતને નાશ કરનાર છોડ કહેવામાં આવે છે. ખાસ વાત એ છે કે આ છોડ ભારતના લગભગ દરેક ભાગમાં સરળતાથી મળી જાય છે.
શું છે નિર્ગુન્ડી?
નિર્ગુન્ડી (Vitex Negundo) એક ઝાડીદાર ઔષધીય છોડ છે જે ભારતમાં પ્રાચીન સમયથી ઉપયોગમાં લેવાય છે. સંસ્કૃતમાં તેને ‘સિંદુવાર’, ‘નિર્ગુન્ડી’ અને ‘સર્વજ્વરહર’ જેવા નામોથી ઓળખવામાં આવે છે. આ છોડ મોટાભાગે ભેજવાળા વિસ્તારોમાં મળે છે અને ખાસ કરીને ખેતરોના કિનારે અથવા ખાલી જમીન પર ઉગી નીકળે છે.
સંધિવા અને સાયેટિકામાં કેમ ફાયદાકારક છે?
સંધિવા (Arthritis)માં રાહત: સંધિવા એક સોજાવાળો રોગ છે જે ખાસ કરીને સાંધાઓને અસર કરે છે. નિર્ગુન્ડીના પાનમાં એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી (સોજો ઘટાડનારા) તત્વો હોય છે જે સાંધાઓનો સોજો અને દુઃખાવો ઓછો કરે છે. આ માટે નિર્ગુન્ડીના પાનનો ચૂર્ણ બનાવીને ગરમ પાણી સાથે સેવન કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત, પાનને તેલમાં પકાવીને પ્રભાવિત ભાગ પર મસાજ કરવાથી પણ ખૂબ રાહત મળે છે.
સાયેટિકા (Sciatica)માં રાહત: સાયેટિકાની સમસ્યામાં કમરથી લઈને પગ સુધીની નસોમાં અસહ્ય દુઃખાવો થાય છે. આ દુઃખાવો બેસવામાં, ઉઠવામાં અથવા ચાલવામાં મુશ્કેલી પેદા કરે છે. આ સ્થિતિમાં નિર્ગુન્ડીના પાનનો ભાફ લેવાથી અથવા તેનો પેસ્ટ ગરમ કરીને દુઃખાવાવાળી જગ્યા પર લગાડવાથી ખૂબ રાહત મળે છે. આ ઉપાય રોજ કરો, ફરક થોડાક દિવસોમાં જોવા મળશે.
સ્લિપ ડિસ્કમાં કેવી રીતે કામ કરે છે?
સ્લિપ ડિસ્ક એટલે કે કરોડરજ્જુની વચ્ચેની નસ ખસી જવી એ એક દુઃખદાયક સમસ્યા છે. આમાં પીઠના નીચેના ભાગમાં તીવ્ર દુઃખાવો અને ચાલવા-ફરવામાં તકલીફ થાય છે. નિર્ગુન્ડીના પાનથી બનાવેલો ખાસ કાઢો અથવા હલવો આ દુઃખાવાને ઓછો કરવામાં કારગર છે. એક સરળ નુસ્ખો છે — 250 ગ્રામ નિર્ગુન્ડીના પાનને 1.5 લીટર પાણીમાં ઉકાળો, જ્યારે પાણી અડધું રહી જાય, ત્યારે તેમાં ઘઉંનો લોટ નાખીને હલવો બનાવો અને રોજ સવારે ખાલી પેટે તેનું સેવન કરો. આ ઉપાય બિલકુલ કુદરતી છે અને શરીરમાં કોઈ પ્રકારની પ્રતિક્રિયા કરતો નથી.
અન્ય ફાયદાકારક ગુણો
ત્વચા રોગમાં લાભ: નિર્ગુન્ડીના પાનથી બનાવેલું તેલ સ્કિન એલર્જી, ખંજવાળ અને ઇન્ફેક્શનમાં ઉપયોગી છે. તેને નાળિયેર અથવા તલના તેલમાં મિક્ષ કરીને સીધા ત્વચા પર લગાડવાથી રાહત મળે છે. તે ત્વચાને પોષણ આપે છે અને લોહીને શુદ્ધ કરે છે.
બાળો માટે વરદાન: જો તમારા વાળ સમય પહેલાં સફેદ થઈ રહ્યા હોય અથવા ડેન્ડ્રફની સમસ્યા હોય, તો નિર્ગુન્ડીના પાનનું તેલ ઉપયોગી થઈ શકે છે. તેને તલના તેલમાં પકાવીને માથા પર લગાડો. તે સ્કેલ્પને ઠંડક આપે છે અને વાળના મૂળને મજબૂત બનાવે છે.
શરદી-ખાંસી અને માથાનો દુઃખાવોમાં રાહત: નિર્ગુન્ડીનો કાઢો શરદી-ખાંસી, માથાનો દુઃખાવો, તાવ અને નાકમાં ભરાઈ જવામાં પણ અસરકારક છે. આ માટે થોડા પાનને પાણીમાં ઉકાળીને તેમાં આદુ, તજ અને લવિંગ નાખીને કાઢો તૈયાર કરો. રોજાના તેનું સેવન કરવાથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ પણ વધે છે.
બવાસીર અને પેટની સમસ્યાઓ: નિર્ગુન્ડીની જડનો ચૂર્ણ બવાસીરમાં ફાયદાકારક છે. આ ઉપરાંત, તે પાચન ક્રિયાને સુધારે છે અને પેટના કીડાઓને ખતમ કરવામાં પણ કારગર છે.
કેવી રીતે કરો ઉપયોગ?
- ભાફ માટે: નિર્ગુન્ડીના પાનને પાણીમાં ઉકાળીને તેનો ભાફ લો.
- તેલના રૂપમાં: પાનને તલ અથવા નાળિયેરના તેલમાં પકાવીને ઉપયોગ કરો.
- કાઢો: પાનને પાણીમાં ઉકાળીને કાઢો બનાવો, તેમાં લવિંગ અથવા આદુ મિક્ષ કરી શકો છો.
- હલવો: ઉકાળેલા નિર્ગુન્ડીના પાણીમાં લોટ નાખીને હલવો બનાવો અને સવારે ખાલી પેટે સેવન કરો.
- પેસ્ટ: તાજા પાનનો પેસ્ટ બનાવીને ગરમ કરો અને પ્રભાવિત ભાગ પર લગાડો.
સાવધાની જરૂરી છે
જોકે નિર્ગુન્ડી એક કુદરતી અને આયુર્વેદિક ઔષધિ છે, પરંતુ તેનો ઉપયોગ કરતી વખતે કેટલીક સાવધાની રાખવી જરૂરી છે. જો કોઈ વ્યક્તિને હાઈ બ્લડ પ્રેશરની સમસ્યા હોય, તે ગર્ભવતી સ્ત્રી હોય અથવા તેને શરીરમાં પિત્ત વધવાની ફરિયાદ રહેતી હોય, તો આવા કિસ્સામાં ડોક્ટરની સલાહ વગર તેનું સેવન અથવા બાહ્ય ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ. કારણ કે કેટલાક કિસ્સાઓમાં આ ઔષધિ શરીરમાં ગરમી વધારી શકે છે અથવા પહેલાથી રહેલી બીમારીને પ્રભાવિત કરી શકે છે. તેથી સુરક્ષિત અને સાચા ઉપયોગ માટે નિષ્ણાતની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
આયુર્વેદમાં જણાવેલો આ નાનો છોડ ‘નિર્ગુન્ડી’ આજની ઘણી મોટી બીમારીઓમાં રામબાણનું કામ કરી શકે છે. તેનો નિયમિત, સંયમિત અને સાચી રીતે ઉપયોગ તમને દવાઓ વગર સંધિવા, સ્લિપ ડિસ્ક અને સાયેટિકા જેવી સમસ્યાઓથી રાહત અપાવી શકે છે. જો તમે કુદરતી અને સાઇડ ઈફેક્ટ-ફ્રી ઈલાજ શોધી રહ્યા છો, તો નિર્ગુન્ડી ચોક્કસ અજમાવો.
