ટેલિકોમ વિભાગ (DoT) એ તાજેતરમાં ઓનલાઇન છેતરપિંડી રોકવા માટે એક નવી અને મહત્વપૂર્ણ પહેલ શરૂ કરી છે, જેનું નામ છે Financial Fraud Risk Indicator (FRI). આ સિસ્ટમનો ઉદ્દેશ્ય ઓનલાઇન નાણાકીય છેતરપિંડીના કિસ્સાઓ પર અંકુશ રાખવાનો છે.
ટેકનોલોજી: ડિજિટલ પેમેન્ટના વધતા જતા વપરાશ સાથે સાઇબર છેતરપિંડીના કિસ્સાઓ પણ ચિંતાજનક રીતે વધ્યા છે. ખાસ કરીને Paytm, Google Pay, PhonePe અને BHIM જેવા UPI એપ્સ પર રોજે-રોજ લાખો વ્યવહારો થાય છે, જેના કારણે છેતરપિંડી કરનારાઓ માટે આ એક મોટું લક્ષ્ય બની ગયું છે. પરંતુ હવે સરકારે આ વધતી જતી સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે એક મોટું અને અસરકારક પગલું ભર્યું છે.
ટેલિકોમ વિભાગ (Department of Telecommunications - DoT) એ તાજેતરમાં એક ક્રાંતિકારી સુરક્ષા પ્રણાલી લોન્ચ કરી છે, જેનું નામ Financial Fraud Risk Indicator (FRI) છે. આ નવી પ્રણાલી ભારતના ડિજિટલ પેમેન્ટ ઇકોસિસ્ટમને સાઇબર ગુનેગારોથી બચાવવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવશે.
FRI સિસ્ટમ શું છે?
FRI એક અત્યાધુનિક ડિજિટલ સિક્યુરિટી ટૂલ છે જે શંકાસ્પદ મોબાઇલ નંબરોને ઓળખવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. જેમ જેમ કોઈ મોબાઇલ નંબર કોઈ બેંકિંગ, UPI અથવા નાણાકીય વ્યવહારમાં સામેલ થાય છે જે પહેલાથી શંકાસ્પદ પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ રહ્યો હોય અથવા જેણે KYC પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી ન હોય, તો આ સિસ્ટમ તરત જ ચેતવણી જારી કરે છે.
આ ચેતવણી સંબંધિત બેંક, વોલેટ કંપનીઓ અને પેમેન્ટ ગેટવેને મોકલવામાં આવે છે, જેથી તેઓ વ્યવહાર રોકી શકે અથવા તે નંબર સાથે જોડાયેલી સેવાઓ અસ્થાયી રૂપે બંધ કરી શકે.
FRI કયા નંબરો પર નજર રાખશે?
FRI નીચેના મોબાઇલ નંબરોને પ્રાથમિકતા આપીને ટ્રેક કરશે:
- જે પહેલાથી કોઈ નાણાકીય છેતરપિંડીમાં સામેલ મળી આવ્યા હોય
- જેનો KYC અધુરો હોય અથવા ખોટા દસ્તાવેજોથી કરવામાં આવ્યો હોય
- જે વારંવાર નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરી રહ્યા હોય
- જેમાંથી અસામાન્ય અથવા શંકાસ્પદ વ્યવહારો થઈ રહ્યા હોય
- આ નંબર ફ્લેગ થયા પછી ટેલિકોમ કંપનીઓ અને બેંકિંગ નેટવર્ક દ્વારા બ્લોક પણ કરી શકાય છે.
UPI વપરાશકર્તાઓ માટે આ અપડેટ કેમ જરૂરી છે?
આજે ભારતમાં કરોડો લોકો રોજિંદા UPI એપ્સનો ઉપયોગ કરે છે. પરંતુ ઘણી વખત અજાણતા લોકો ખોટા લિંક પર ક્લિક કરી દે છે અથવા કોલ દ્વારા છેતરાઈ જાય છે. આવા કિસ્સાઓમાં સૌથી મોટી સમસ્યા છેતરપિંડીને સમયસર ઓળખવાની હોય છે. FRI સિસ્ટમ સમય પહેલાં જ આવા નંબરોની ઓળખ કરીને તેમને વ્યવહાર પહેલાં બ્લોક કરવામાં મદદ કરશે, જેથી છેતરપિંડી થવાની સંભાવના ઘણી હદ સુધી ઓછી થઈ જશે.
નોન-બેંકિંગ એપ્સને પણ મળશે ફાયદો
આ પહેલની ખાસ વાત એ છે કે તેનો દાયરો ફક્ત બેંક સુધી મર્યાદિત નથી. Paytm, PhonePe, Google Pay અને અન્ય નોન-બેંકિંગ પેમેન્ટ પ્લેટફોર્મ પણ આ સિસ્ટમ સાથે જોડાઈને પોતાના વપરાશકર્તાઓની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરી શકશે. આ પહેલીવાર છે જ્યારે સરકારી સ્તરે નોન-બેંકિંગ ડિજિટલ પેમેન્ટ પ્લેટફોર્મને આ પ્રકારની સુરક્ષા પ્રણાલી સાથે જોડવામાં આવી રહ્યા છે.
વપરાશકર્તાઓએ કઈ સાવચેતી રાખવી જોઈએ?
FRI પ્રણાલી ઉપરાંત વપરાશકર્તાઓની સતર્કતા પણ જરૂરી છે. જો તમે UPI વપરાશકર્તા છો તો આ વાતો ધ્યાનમાં રાખો:
- તમારા મોબાઇલ નંબરને સમયસર KYCથી ચકાસણી કરાવો
- અજાણ્યા નંબર પરથી આવેલા કોલ અથવા મેસેજ પર કોઈ પણ ગુપ્ત માહિતી શેર ન કરો
- કોઈ લિંક પર ક્લિક કરતા પહેલા બે વાર વિચારો
- વ્યવહારમાં કોઈ ગડબડ દેખાય તો તરત જ તમારા બેંક અથવા એપની સહાયતા ટીમનો સંપર્ક કરો
સરકારની આ પહેલનો વ્યાપક અસર
FRI પ્રણાલીને લાગુ કરવું ડિજિટલ સુરક્ષાના ક્ષેત્રમાં એક ઐતિહાસિક પગલું માનવામાં આવી રહ્યું છે. આનાથી ફક્ત છેતરપિંડીના કિસ્સાઓમાં જ ઘટાડો થશે નહીં, પરંતુ સામાન્ય નાગરિકોનો ડિજિટલ વ્યવહાર પ્રણાલી પરનો વિશ્વાસ વધુ મજબૂત થશે. સરકારનો આ પ્રયાસ ડિજિટલ ઇન્ડિયા મિશનને વધુ વિશ્વાસપાત્ર અને સુરક્ષિત બનાવશે. આવનારા સમયમાં આ પ્રણાલીને વધુ ઉન્નત બનાવવા માટે કામ કરવામાં આવશે.
```
