ભારતે પોતાના વાયુ સંરક્ષણ તંત્રને મજબૂત કરવા માટે ત્રણ સ્વદેશી મિસાઇલ સિસ્ટમ્સ—QR-SAM, VL-SRSAM અને Akash-NG—ને એકીકૃત કર્યા છે, જે પાકિસ્તાન તરફથી ડ્રોન અને મિસાઇલ હુમલાઓ બાદ કરવામાં આવ્યા છે.
વાયુ સંરક્ષણ: મે 2025માં ભારત-પાકિસ્તાન સંઘર્ષ એક મહત્વપૂર્ણ ઘટના હતી જેણે વૈશ્વિક સ્તરે ભારતની વાયુ સંરક્ષણ ક્ષમતાઓ દર્શાવી. આ સંઘર્ષે નીચા સ્તરના હવાઈ ખતરાઓ, જેમ કે ડ્રોન અને ક્રુઝ મિસાઇલો, ના વધતા જતા જોખમને પ્રકાશિત કર્યું. પરિણામે, ભારત પોતાના વાયુ સંરક્ષણ તંત્રને વધુ મજબૂત કરવાના પગલાં લઈ રહ્યું છે. આમાં ત્રણ નવી સ્વદેશી મિસાઇલ સિસ્ટમ્સ—QR-SAM, VL-SRSAM અને Akash-NG—ને તેના બહુ-સ્તરીય વાયુ સંરક્ષણ નેટવર્કમાં એકીકૃત કરવાનો સમાવેશ થાય છે.
ભારત-પાકિસ્તાન સંઘર્ષ અને વાયુ સંરક્ષણની ભૂમિકા
7-8 મે, 2025 ની રાત્રે, પાકિસ્તાને ભારતના અનેક મહત્વપૂર્ણ લશ્કરી સ્થાપનો પર ડ્રોન અને ક્રુઝ મિસાઇલ હુમલા શરૂ કર્યા હતા. આ હુમલો ભારતના ઓપરેશન સિંદુરના પ્રતિભાવમાં હતો, જ્યાં ભારતે પાકિસ્તાન વહીવટીત કાશ્મીરમાં આતંકવાદી છાવણીઓ પર ચોક્કસ હવાઈ હુમલા કર્યા હતા. આ સંઘર્ષ દરમિયાન, ભારતીય વાયુ સંરક્ષણ તંત્રએ 25 થી વધુ પાકિસ્તાની ડ્રોન અને મિસાઇલોને સફળતાપૂર્વક નિષ્ક્રિય કર્યા હતા. આ પછી, ભારતે પોતાની વાયુ સંરક્ષણ ક્ષમતાઓને વધુ સુધારવા માટે QR-SAM, VL-SRSAM અને Akash-NG જેવા સ્વદેશી ઉકેલો તૈનાત કરવાની યોજના બનાવી.
નવી સ્વદેશી મિસાઇલ સિસ્ટમ્સનું મહત્વ
1. QR-SAM (ક્વિક રિએક્શન સરફેસ-ટુ-એર મિસાઇલ):
QR-SAM એ DRDO દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી ઝડપી પ્રતિક્રિયા સિસ્ટમ છે. તે 25-30 કિમીના અંતરમાં ડ્રોન, ક્રુઝ મિસાઇલ અને લડાકુ વિમાનો જેવા નીચા સ્તરના હવાઈ ખતરાઓનો સામનો કરવા સક્ષમ છે. આ સિસ્ટમનો એક મુખ્ય ફાયદો તેની 360-ડિગ્રી કવરેજ છે, જે કોઈપણ દિશામાંથી ખતરાઓની તાત્કાલિક શોધ શક્ય બનાવે છે. આ સિસ્ટમે 2024માં ડ્રોન સ્વર્મને નિષ્ક્રિય કરવાની ક્ષમતા દર્શાવતા અનેક સફળ પરીક્ષણો કર્યા હતા.
2. VL-SRSAM (વર્ટિકલી લોન્ચ્ડ શોર્ટ-રેન્જ સરફેસ-ટુ-એર મિસાઇલ):
VL-SRSAM એ ભારતીય વાયુ સેના અને નૌસેના બંને માટે વિકસાવવામાં આવેલી ઉભી લોન્ચિંગ સિસ્ટમ છે. તેનો અંતર 20-30 કિમી છે અને તે ખાસ કરીને ડ્રોન, હેલિકોપ્ટર અને ક્રુઝ મિસાઇલોને નિષ્ક્રિય કરવા માટે રચાયેલ છે. તેની ઉભી લોન્ચિંગ ક્ષમતા તમામ દિશાઓમાં ઝડપી પ્રતિભાવ શક્ય બનાવે છે.
3. Akash-NG (નેક્સ્ટ જનરેશન):
Akash-NG એ Akash સિસ્ટમનું એક અદ્યતન સંસ્કરણ છે, જે મધ્યમ અંતરનું વાયુ સંરક્ષણ પૂરું પાડે છે. તેનો અંતર 70-80 કિમી છે અને તે લડાકુ વિમાનો, ક્રુઝ મિસાઇલ અને ડ્રોનને નિષ્ક્રિય કરવામાં સક્ષમ છે. તેની અદ્યતન રડાર અને સીકર ટેકનોલોજી તેને Barak-8 જેવી આયાત કરેલી સિસ્ટમ્સ સાથે તુલનાત્મક બનાવે છે. આ સિસ્ટમે 2024માં સફળ પરીક્ષણો કર્યા હતા અને 2025-26 સુધીમાં તેના તૈનાતીની યોજના છે.
આ નવી સિસ્ટમ્સ શા માટે જરૂરી છે?
ભારતના વાયુ સંરક્ષણમાં આ સિસ્ટમ્સનું મહત્વ નીચા સ્તરના હવાઈ ખતરાઓ, ખાસ કરીને ડ્રોન અને ક્રુઝ મિસાઇલોનો સામનો કરવા માટે તેમના ડિઝાઇનમાં રહેલું છે. તાજેતરના સંઘર્ષે ભારતીય લશ્કરી સ્થાપનો પર હુમલો કરવા માટે પાકિસ્તાન દ્વારા સસ્તા ડ્રોન અને મિસાઇલનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હોવાનું દર્શાવ્યું છે, જે ભવિષ્યમાં મોટો ખતરો ઉભો કરે છે. આ ખતરાને ધ્યાનમાં રાખીને, QR-SAM, VL-SRSAM અને Akash-NG જેવી સ્વદેશી સિસ્ટમ્સની તૈનાતી ભારતના વાયુ સંરક્ષણને વધુ અસરકારક બનાવી રહી છે.
આ સિસ્ટમ્સના ફાયદા શું છે?
1. ઝડપી પ્રતિક્રિયા: QR-SAM અને VL-SRSAM જેવી સિસ્ટમ્સ ઝડપથી તૈનાત કરી શકાય છે, જે સરહદી વિસ્તારોમાં તાત્કાલિક પ્રતિભાવની જરૂરિયાતને પૂર્ણ કરે છે.
2. સ્વદેશી વિકાસ: આ સિસ્ટમ્સ સંપૂર્ણપણે સ્વદેશી છે, જે આયાત કરેલી સિસ્ટમ્સ પર આધાર ઘટાડે છે. આ ભારતની આત્મનિર્ભર સંરક્ષણ પદ્ધતિને મજબૂત કરે છે.
3. લવચીકતા અને ગતિશીલતા: આ સિસ્ટમ્સને મોબાઇલ પ્લેટફોર્મ પર તૈનાત કરી શકાય છે, જે ભારતને વિવિધ લડાઇ પરિસ્થિતિઓમાં ઝડપથી પ્રતિક્રિયા આપવાની ક્ષમતા આપે છે.
4. ખર્ચ-અસરકારકતા: આ સિસ્ટમ્સની કિંમત પ્રમાણમાં ઓછી છે, જે મોટા પાયે તૈનાતીને શક્ય બનાવે છે.
```
