HPCL-મિત્તલ એનર્જી લિમિટેડ (HMEL) એ રશિયા પાસેથી ક્રૂડ તેલ ખરીદવાનું બંધ કરી દીધું છે. આ પગલું અમેરિકા, યુરોપિયન યુનિયન અને બ્રિટન દ્વારા નવા પ્રતિબંધો લાદવામાં આવ્યા પછી લેવામાં આવ્યું છે. કંપનીની આ નીતિ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિબંધોને અનુરૂપ છે અને તેને ભારત સરકારની ઊર્જા સુરક્ષા વ્યૂહરચના હેઠળ જોવામાં આવી રહી છે.
ભારત-રશિયા તેલ વેપાર: ભારત-રશિયાના ઊર્જા સંબંધોમાં મોટો બદલાવ જોવા મળ્યો છે, જ્યાં HPCLની ભાગીદારી ધરાવતી કંપની HMEL (HPCL-Mittal Energy Ltd) એ રશિયા પાસેથી ક્રૂડ તેલની ખરીદી સંપૂર્ણપણે બંધ કરી દીધી છે. બઠિંડા સ્થિત આ રિફાઇનરી અત્યાર સુધી "ડિલિવર્ડ બેસિસ" પર રશિયા પાસેથી તેલ મંગાવતી હતી, પરંતુ તાજેતરના અમેરિકી અને યુરોપિયન પ્રતિબંધોએ પરિવહન અને વીમાને જોખમી બનાવી દીધા છે. પ્રતિબંધિત જહાજો સાથે સંકળાયેલા વિવાદાસ્પદ અહેવાલો પછી કંપનીએ આ પગલું ભર્યું છે, જેથી આંતરરાષ્ટ્રીય નિયમો અને ભારત સરકારની નીતિઓ અનુસાર વેપાર ચાલુ રાખી શકાય.
HMEL નો મોટો નિર્ણય
HMEL, જે મિત્તલ સમૂહ અને HPCLનું સંયુક્ત સાહસ છે, તેણે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે તે હવે રશિયા પાસેથી ક્રૂડ તેલનો કોઈ નવો જથ્થો મંગાવશે નહીં. કંપનીએ આ નિર્ણય તાજેતરમાં અમેરિકા, યુરોપિયન યુનિયન અને બ્રિટન દ્વારા રશિયા પર લાદવામાં આવેલા કડક પ્રતિબંધો પછી લીધો છે. આ પ્રતિબંધોની અસર માત્ર તેલ પર જ નહીં, પરંતુ જહાજવહન, વીમા અને ચુકવણી પ્રણાલી પર પણ પડી રહી છે.
HMEL પ્રથમ ભારતીય કંપની બની ગઈ છે જેણે આ નવા પ્રતિબંધો પછી ખુલ્લેઆમ રશિયાથી અંતર રાખવાની જાહેરાત કરી છે. કંપનીનું કહેવું છે કે આ પગલું વૈશ્વિક નિયમો અને ભારત સરકારની નીતિઓ અનુસાર છે.
રશિયાથી તેલનો પુરવઠો કેવી રીતે થતો હતો
HMEL પંજાબના બઠિંડામાં એક મોટી તેલ રિફાઇનરી ચલાવે છે. કંપની અત્યાર સુધી રશિયા પાસેથી તેલનો પુરવઠો ‘ડિલિવર્ડ બેસિસ’ પર કરાવતી હતી. તેનો અર્થ એ હતો કે તેલને રશિયાથી ભારત લાવવાની સંપૂર્ણ જવાબદારી રશિયન સપ્લાયરની હતી. જહાજની વ્યવસ્થા, તેનો વીમો અને પરિવહન બધું જ સપ્લાયર સંભાળતો હતો. HMEL ને તેલ સીધું ભારતીય બંદર પર મળતું હતું.
પરંતુ હવે નવા પ્રતિબંધો પછી આ રીત જોખમી બની ગઈ છે. અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયને માત્ર રશિયન તેલ પર જ પ્રતિબંધ નથી મૂક્યો, પરંતુ તે જહાજો અને કંપનીઓ પર પણ કાર્યવાહી શરૂ કરી છે જે રશિયાથી તેલનું વહન કરે છે. આનાથી HMEL જેવા ખરીદદારો માટે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારી જોખમ વધી ગયું છે.
વિવાદ પછી લેવાયેલ નિર્ણય
HMEL નો આ નિર્ણય એક વિવાદ પછી આવ્યો છે. કેટલાક અઠવાડિયા પહેલા એક વિદેશી મીડિયા રિપોર્ટમાં દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે કંપનીએ પ્રતિબંધિત જહાજો પાસેથી તેલનો પુરવઠો લીધો હતો. રિપોર્ટ અનુસાર, HMEL એ ઓછામાં ઓછા ચાર જથ્થા એવા જહાજોથી મંગાવ્યા હતા, જેના પર પશ્ચિમી દેશોના પ્રતિબંધો લાગુ હતા. આ જથ્થાની કિંમત આશરે 28 કરોડ ડોલર હોવાનું જણાવવામાં આવ્યું હતું.
આ રિપોર્ટ પછી કંપનીએ સ્પષ્ટતા કરી કે તેણે તેલની ખરીદી ‘ડિલિવર્ડ બેસિસ’ પર કરી હતી અને જહાજોની પસંદગી સપ્લાયર દ્વારા કરવામાં આવી હતી. કંપનીનું કહેવું હતું કે તે તમામ સરકારી નિયમો અને આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર ધોરણોનું પાલન કરે છે.
સસ્તા રશિયન તેલ પર બ્રેક લાગવાથી બદલાયેલા સંજોગો
કંપનીના મતે, રશિયા પાસેથી તેલની ખરીદી ત્યાં સુધી ચાલુ રહી જ્યાં સુધી આ પ્રક્રિયા સુરક્ષિત અને ફાયદાકારક હતી. પરંતુ જેવા નવા પ્રતિબંધો લાગુ પડ્યા અને વીમા તથા પરિવહન સંબંધિત પડકારો વધ્યા, HMEL એ રશિયા પાસેથી તેલ ખરીદવા પર રોક લગાવવાનો નિર્ણય લીધો.
ઊર્જા ક્ષેત્રના નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે આ પગલું ભારતની ઊર્જા પુરવઠા નીતિમાં એક મોટો વળાંક સાબિત થઈ શકે છે. રશિયા પાસેથી સસ્તા તેલનો પુરવઠો ભારત માટે ફાયદાકારક રહ્યો છે, પરંતુ હવે પ્રતિબંધોના કારણે પરિસ્થિતિ બદલાતી જોવા મળી રહી છે.
