ભગવાન શિવની પૂજા કરતી વખતે તમે મંદિરોમાં નંદીની મૂર્તિને તેમના બરાબર સામે બેઠેલી જરૂરથી જોઈ હશે. નંદી માત્ર શિવના વાહન જ નથી, પરંતુ તેમના સૌથી નજીકના ભક્ત અને સેવક પણ માનવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે, શિવ જ્યાં હશે, ત્યાં નંદી જરૂર હશે. આ જ કારણ છે કે શિવ મંદિરમાં પ્રવેશ કરતા પહેલા ભક્ત નંદીને પ્રણામ કરે છે.
મનોકામના નંદીના કાનમાં કહેવાની પરંપરા
શિવ ભક્તો વચ્ચે આ પરંપરા ઘણી પ્રચલિત છે કે જે પણ ઈચ્છા હોય, તેને નંદીના કાનમાં કહેવી જોઈએ. માન્યતા છે કે જો નંદીના કાનમાં પોતાના મનની વાત કહેવામાં આવે, તો તે સીધી ભગવાન શિવ સુધી પહોંચે છે. આ માત્ર એક પરંપરા નથી પરંતુ આસ્થા સાથે જોડાયેલી એક પૌરાણિક માન્યતા છે, જે સદીઓથી ચાલી રહી છે.
શિવની સાધનામાં લીનતા અને નંદીની ભૂમિકા
ભગવાન શિવને ધ્યાન અને સમાધિમાં લીન દેવતા માનવામાં આવે છે. તેઓ અવારનવાર તપસ્યામાં ડૂબેલા રહે છે. એવામાં ભક્તોનો અવાજ અથવા પ્રાર્થના તરત જ તેમના સુધી ન પહોંચે, તેથી નંદીને માધ્યમ માનવામાં આવ્યા છે. નંદી હંમેશા શિવ તરફ મુખ કરીને બેઠા હોય છે અને પૂરી શ્રદ્ધાથી તેમની સેવામાં લાગેલા રહે છે. આ જ કારણ છે કે લોકો માને છે કે જે પણ વાત નંદીને કહેવામાં આવશે, તે નિશ્ચિત રૂપે શિવ સુધી પહોંચી જશે.
નંદીને શિવના સૌથી મોટા ભક્ત કેમ માનવામાં આવે છે
એક માન્યતા અનુસાર, જ્યારે સમુદ્ર મંથન થયું અને તેમાંથી નીકળેલું વિષ સમગ્ર બ્રહ્માંડને નષ્ટ કરનાર હતું, ત્યારે ભગવાન શિવે તે પી લીધું. કહેવાય છે, તે સમયે વિષના થોડા ટીપાં જમીન પર પણ પડ્યા, જેને નંદીએ કોઈપણ ખચકાટ વિના પી લીધા. નંદીનું આ સમર્પણ જોઈને શિવ અત્યંત પ્રસન્ન થયા અને તેમને પોતાના સૌથી પ્રિય ભક્ત જાહેર કરી દીધા. ત્યારથી જ નંદીને શિવના પરમ ભક્ત કહેવામાં આવે છે.
નંદીના જન્મની કથા પણ છે રસપ્રદ
એક અન્ય પૌરાણિક કથામાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે ઋષિ શિલાદે કઠોર તપ કરીને ભગવાન શિવ પાસેથી એક સંતાન માંગી હતી. શિવે તેમને નંદીનું વરદાન આપ્યું. નંદી બાળપણથી જ વેદ અને પુરાણોના જ્ઞાની બન્યા. એક દિવસ કેટલાક સંતોએ નંદીના અલ્પાયુ હોવાની ભવિષ્યવાણી કરી. આ સાંભળીને નંદીએ શિવની તપસ્યા શરૂ કરી દીધી. શિવે તેમની ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને તેમને અમરતાનું વરદાન આપ્યું અને તેમને પોતાના વાહન જાહેર કરી દીધા.
કૈલાશના પ્રહરી અને ભક્તોના સંદેશવાહક
નંદી માત્ર શિવના વાહન નથી પરંતુ કૈલાશ પર્વતના દ્વારપાળ પણ છે. તેમને શિવ દરબારમાં વિશેષ સ્થાન પ્રાપ્ત છે. ભક્તોનો વિશ્વાસ છે કે જો તેઓ નંદીને પોતાની મનોકામના કહે, તો તે તેને ઈમાનદારી અને પૂરી શ્રદ્ધાથી શિવ સુધી પહોંચાડે છે. નંદી ભક્તો અને શિવ વચ્ચે એક સેતુની જેમ કામ કરે છે.
મનોકામના કહેવાની રીત પણ છે વિશેષ
ભક્ત જ્યારે મંદિરમાં નંદીની મૂર્તિ પાસે પહોંચે છે, તો ત્યાં કેટલાક વિશેષ નિયમોનું પાલન કરતા પોતાની વાત કહે છે.
- સૌથી પહેલા નંદીની મૂર્તિ પાસે પહોંચીને હાથ જોડીને પ્રણામ કરવામાં આવે છે.
- આ પછી, ‘ૐ’ નો ઉચ્ચાર કરી મનને શાંત કરવામાં આવે છે.
- મનોકામનાને ખૂબ ધીમા અવાજમાં નંદીના ડાબા કાનમાં કહેવામાં આવે છે, જેથી કોઈ અન્ય તેને ન સાંભળી શકે.
- કેટલાક ભક્ત પોતાના હોઠોને બંને હાથોથી ઢાંકીને મનોકામના કહે છે, જેનાથી તે પૂરી રીતે ગોપનીય બની રહે.
- મનોકામના કહેતા પહેલા નંદીની પૂજા અને આરતી કરવી પણ શુભ માનવામાં આવે છે.
દરેક શિવ મંદિરમાં કેમ હોય છે નંદીની મૂર્તિ
શિવ મંદિરોમાં નંદીની મૂર્તિ ભગવાન શિવની બરાબર સામે સ્થિત હોય છે. આ સ્થાન દર્શાવે છે કે નંદી હંમેશા પોતાના પ્રભુ પર ધ્યાન લગાવીને બેઠા રહે છે. જ્યારે ભક્ત મંદિરમાં શિવના દર્શન કરે છે, તો પહેલા નંદીના દર્શન કરી તેમને પોતાની વાત કહે છે. આ પરંપરા ભારતનાં લગભગ દરેક શિવ મંદિરમાં જોવા મળે છે.
નંદીનું નામ કેમ લેવામાં આવે છે આટલી શ્રદ્ધાથી
નંદી માત્ર એક પૌરાણિક પાત્ર નથી, પરંતુ ભક્તોની આસ્થા અને શ્રદ્ધાના પ્રતીક છે. તેમને જોઈને લોકોને નિઃસ્વાર્થ સેવા અને ભક્તિની પ્રેરણા મળે છે. નંદીની ભક્તિ આ હદ સુધી છે કે તેઓ હંમેશા એક જ મુદ્રામાં બેઠા રહે છે, માત્ર પોતાના પ્રભુ શિવ પર ધ્યાન લગાવેલા. ન તેઓ આમ જુએ છે, ન તેમ. માત્ર ભગવાન શિવ અને તેમની સેવા જ તેમના જીવનનું લક્ષ્ય છે.
નંદીના બહાને જોડાય છે ભક્ત શિવથી
આજે પણ ભક્ત મંદિરોમાં જઈને નંદીના કાનમાં પોતાના દિલની વાત કહે છે. કોઈ નોકરી ઈચ્છે છે, કોઈ સંતાનની કામના કરે છે, કોઈ સુખ-શાંતિ માંગે છે. બધા નંદી પાસેથી એવી અપેક્ષા રાખે છે કે તેઓ તેમની વાત ભોલેનાથ સુધી પહોંચાડી દેશે. આ આસ્થા જ છે, જે એક સામાન્ય સી દેખાતી મૂર્તિને ઈશ્વરનું માધ્યમ બનાવી દે છે.
