સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે અદાલતોએ નિયમિત કેસોમાં CBI તપાસનો આદેશ ન આપવો જોઈએ. ફક્ત ગંભીર, જટિલ અથવા રાષ્ટ્રીય મહત્વના કેસોમાં જ અંતિમ ઉપાય તરીકે કેન્દ્રીય એજન્સીની મદદ લેવી જોઈએ. અદાલતે ન્યાયિક સંયમ અને નિષ્પક્ષતા પર ભાર મૂક્યો.
નવી દિલ્હી: સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે CBI તપાસનો આદેશ અંતિમ ઉપાય (last resort) તરીકે જ આપવો જોઈએ. અદાલતે કહ્યું કે બંધારણીય અદાલતોએ આ શક્તિનો ઉપયોગ સંયમિત અને કાળજીપૂર્વક કરવો જોઈએ. CBI ની મદદ ત્યારે જ લેવી જોઈએ જ્યારે કેસની નિષ્પક્ષતા (impartiality) અથવા શુચિતા (integrity) પર ગંભીર પ્રશ્નો ઊભા થાય અને અન્ય સાધનો નિષ્ફળ જાય.
શું છે મામલો
આ ટિપ્પણી અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટના એક આદેશના સંદર્ભમાં આવી છે. હાઈકોર્ટે ઉત્તર પ્રદેશ વિધાન પરિષદના કર્મચારીઓની ભરતી પ્રક્રિયામાં કથિત અનિયમિતતાઓની CBI તપાસ કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે આ આદેશને રદ કરતા કહ્યું કે CBI તપાસનો આદેશ ફક્ત અસાધારણ સંજોગોમાં જ આપવો જોઈએ.
અદાલતે આપી ચેતવણી
સુપ્રીમ કોર્ટની બેંચમાં જસ્ટિસ જે.કે. મહેશ્વરી અને જસ્ટિસ વિજય બિશ્નોઈનો સમાવેશ થતો હતો. બેંચે કહ્યું કે CBI તપાસનો આદેશ સામાન્ય કેસોમાં આપી શકાય નહીં. માત્ર એટલા માટે કે કોઈ પક્ષે રાજ્ય પોલીસ પર શંકા વ્યક્ત કરી છે અથવા અવિશ્વાસ દર્શાવ્યો છે, તે પર્યાપ્ત કારણ નથી. અદાલતે એમ પણ કહ્યું કે સંબંધિત અદાલતને પ્રથમ દૃષ્ટિએ (prima facie) એવો વિશ્વાસ હોવો જોઈએ કે રજૂ કરાયેલા પુરાવા અપરાધ તરફ નિર્દેશ કરે છે અને નિષ્પક્ષ તપાસ સુનિશ્ચિત કરવા માટે CBI ની વિશેષજ્ઞતા જરૂરી છે.
ક્યારે CBI તપાસની જરૂર પડે
સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે CBI તપાસની જરૂર ત્યારે પડે છે જ્યારે મામલો જટિલ (complex) હોય, વ્યાપક (wide-ranging) હોય અથવા રાષ્ટ્રીય સ્તર (national level) પર અસર કરનારો હોય. આવા કેસોમાં કેન્દ્રીય એજન્સીની વિશેષજ્ઞતા મહત્વપૂર્ણ હોય છે. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે બંધારણીય અદાલતોએ એ સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે તેઓ બિનજરૂરી રીતે CBI પર બોજ ન નાખે.
અદાલતનો દૃષ્ટિકોણ
કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે બંધારણીય અદાલતોએ ન્યાયિક સંયમ (judicial restraint) રાખવો જોઈએ. CBI જેવી વિશેષ એજન્સીનો ઉપયોગ ફક્ત અસાધારણ કેસો માટે જ થવો જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે તપાસ પ્રક્રિયાની નિષ્પક્ષતા અને શુચિતા પર ગંભીર આંચ આવે ત્યારે જ કેન્દ્રીય એજન્સી દ્વારા તપાસ કરાવવામાં આવે.
CBI તપાસ પર ન્યાયિક ધોરણો
સુપ્રીમ કોર્ટે એ પણ જણાવ્યું કે CBI તપાસનો આદેશ આપતી વખતે અદાલતને એ સંતોષ હોવો જોઈએ કે મામલો એટલો સંવેદનશીલ (sensitive) છે કે રાજ્ય પોલીસ અથવા અન્ય એજન્સીઓ દ્વારા યોગ્ય નિષ્પક્ષતા સુનિશ્ચિત થઈ શકતી નથી. આનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે CBI ની ભૂમિકા ફક્ત ગંભીર અને રાષ્ટ્રીય મહત્વના કેસોમાં જ મર્યાદિત રહેવી જોઈએ.
