પૂર્વ NSA જ્હોન બોલ્ટને કહ્યું કે ટ્રમ્પ અને મોદીની વ્યક્તિગત મિત્રતા સમાપ્ત થઈ ગઈ છે. ટેરિફ વિવાદ અને અમેરિકાની ટીકાને કારણે ભારત-અમેરિકા સંબંધો બે દાયકામાં સૌથી નીચા સ્તરે પહોંચી ગયા છે.
Trump-Modi Friendship: અમેરિકાના પૂર્વ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર (NSA) જ્હોન બોલ્ટને ભારત અને અમેરિકાના સંબંધો પર મોટું નિવેદન આપ્યું છે. તેમનું કહેવું છે કે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીની મિત્રતાનો તે સમયગાળો હવે વીતી ગયો છે, જ્યારે બંને નેતાઓના અંગત સંબંધોને કારણે બંને દેશોના સંબંધો વધુ સારા દેખાતા હતા. બોલ્ટને સ્પષ્ટ કહ્યું કે વ્યક્તિગત સંબંધો (Personal Relations) હંમેશા અસ્થાયી હોય છે અને અંતે દેશોના વ્યૂહાત્મક હિતો (Strategic Interests) જ સર્વોપરી સાબિત થાય છે.
ટ્રમ્પ-મોદીની મિત્રતા પર બોલ્ટન બોલ્યા
બોલ્ટને એક ઇન્ટરવ્યુમાં યાદ અપાવ્યું કે એક સમયે ટ્રમ્પ અને મોદી વચ્ચેની નિકટતા આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં ચર્ચાનો વિષય હતી. અમેરિકામાં આયોજિત ‘હાઉડી મોદી’ (Howdy Modi) રેલી અને ટ્રમ્પની ભારત યાત્રાએ તે મિત્રતાને વધુ મજબૂત બનાવી હતી. તે સમયે તેને "બ્રોમેન્સ" (Bromance) પણ કહેવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ આજે પરિસ્થિતિઓ બદલાઈ ગઈ છે અને તે વ્યક્તિગત સમીકરણો હવે કોઈ અર્થ ધરાવતા નથી.
બોલ્ટને કહ્યું કે નેતાઓએ સમજવું જોઈએ કે વ્યક્તિગત મિત્રતા (Friendship) ફક્ત એક મર્યાદા સુધી જ કામ આવે છે. લાંબા ગાળા સુધી કોઈપણ સંબંધનો પાયો પરસ્પર વ્યૂહાત્મક નિર્ણયો અને નીતિઓ પર જ ટકેલો હોય છે.
ટેરિફ વિવાદે બગાડ્યા સંબંધો
ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધોમાં ઘટાડાનું સૌથી મોટું કારણ બન્યો છે ટેરિફ (Tariff) વિવાદ. બોલ્ટનના મતે, છેલ્લા બે દાયકામાં ટેરિફને કારણે બંને દેશોના સંબંધો સૌથી નીચા સ્તરે પહોંચી ગયા છે. અમેરિકન વહીવટીતંત્ર સતત ભારતની વેપાર નીતિઓ અને ટેરિફ માળખાની ટીકા કરી રહ્યું છે, જેનાથી સંબંધોમાં વધુ ખટાશ આવી છે.
બોલ્ટનનું કહેવું છે કે ફક્ત ટ્રમ્પ જ નહીં, પરંતુ કોઈપણ અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ માટે વ્યક્તિગત સંબંધોને બદલે વેપાર અને વ્યૂહાત્મક નિર્ણયો જ પ્રાથમિકતા ધરાવે છે.
અંગત સંબંધો પર ટ્રમ્પનો દ્રષ્ટિકોણ
પૂર્વ NSAએ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની વિદેશ નીતિના અભિગમો પર પણ ટિપ્પણી કરી. તેમણે કહ્યું કે ટ્રમ્પ ઘણીવાર આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોને નેતાઓના અંગત સમીકરણો સાથે જોડીને જુએ છે. ઉદાહરણ આપતા બોલ્ટને કહ્યું કે જો ટ્રમ્પના રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન સાથે સારા સંબંધો છે, તો તે માની લે છે કે અમેરિકા અને રશિયાના સંબંધો પણ તેટલા જ સારા છે. પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં આ દ્રષ્ટિકોણ હંમેશા સાચો નથી હોતો.
બ્રિટિશ પ્રધાનમંત્રી માટે પણ ચેતવણી
જ્હોન બોલ્ટને બ્રિટનના પ્રધાનમંત્રી કીર સ્ટારમરને પણ ચેતવણી આપી છે. તેમણે કહ્યું કે એવું વિચારવું ખોટું હશે કે ફક્ત વ્યક્તિગત મિત્રતાથી આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોની જટિલતાઓને સંભાળી શકાય છે. વ્યક્તિગત સમીકરણો થોડા સમય સુધી મદદ કરી શકે છે, પરંતુ કઠિન અને કડક નિર્ણયો (Hard Decisions) થી બચવું શક્ય નથી.
બદલાતી પ્રાથમિકતાઓનો સંકેત
તાજેતરમાં ચીનમાં આયોજિત SCO (Shanghai Cooperation Organisation) સમિટ દરમિયાન પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી, રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ પુતિન અને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગની મુલાકાત થઈ હતી. આ મુલાકાતને ભારતની બદલાતી પ્રાથમિકતાઓનો સંકેત માનવામાં આવી રહ્યો છે. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે ભારત હવે પોતાની વિદેશ નીતિને ફક્ત અમેરિકા પર નિર્ભર રાખવા માંગતું નથી, પરંતુ બહુપક્ષીય સંબંધો (Multilateral Relations) ને મજબૂત કરવાની દિશામાં કામ કરી રહ્યું છે.
"હાઉડી મોદી" થી આજ સુધીનો સફર
2019માં અમેરિકાના હ્યુસ્ટનમાં આયોજિત "હાઉડી મોદી" રેલીએ સમગ્ર દુનિયાનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. તે સમયે નરેન્દ્ર મોદી અને ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની જુગલબંધીને ભારત-અમેરિકા સંબંધોનો સુવર્ણ અધ્યાય કહેવામાં આવી રહ્યો હતો. પરંતુ થોડા જ વર્ષોમાં પરિસ્થિતિઓ સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગઈ. હવે ન તો તે વ્યક્તિગત ઉષ્મા છે અને ન તો તે રાજકીય માહોલ.
