સુપ્રીમ કોર્ટ આજે, સોમવારે, ગુજરાતના જામનગર સ્થિત વનતારા વન્યજીવ કેન્દ્રમાં કથિત ગેરકાયદે વન્યજીવ હસ્તાંતરણ અને હાથીઓની ગેરકાયદે કેદ અંગેની ઊંડાણપૂર્વકની તપાસની માંગ કરતી જનહિત અરજી પર સુનાવણી ફરી શરૂ કરશે.
નવી દિલ્હી: ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલત સોમવાર, 15 સપ્ટેમ્બર 2025 ના રોજ ગુજરાતના જામનગર સ્થિત વનતારા વન્યજીવ કેન્દ્રમાં હાથીઓની ગેરકાયદે કેદ અને અન્ય ગંભીર અનિયમિતતાઓને લઈને દાખલ કરવામાં આવેલી જનહિત અરજી પર સુનાવણી કરશે. આ મામલો દેશભરમાં વન્યજીવ સંરક્ષણ અને બંધારણીય જવાબદારીઓના પાલન સાથે જોડાયેલો હોવાને કારણે વ્યાપક ચર્ચાનો વિષય બન્યો છે.
અદાલતે પહેલાથી જ વિશેષ તપાસ દળ (SIT)ની રચના કરીને તપાસના આદેશ આપ્યા હતા, જેનો અહેવાલ 12 સપ્ટેમ્બરે રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. હવે અદાલત આ અહેવાલની સમીક્ષા કરીને આગળની કાર્યવાહી નક્કી કરશે.
શું છે મામલો?
જનહિત અરજીમાં આરોપ મૂકવામાં આવ્યો છે કે વનતારા કેન્દ્રમાં હાથીઓને તેમના કુદરતી નિવાસસ્થાનથી હટાવીને ગેરકાયદેસર રીતે કેદમાં રાખવામાં આવ્યા છે. સાથે જ, વન્યજીવ સંરક્ષણ અધિનિયમ (Wildlife Protection Act) ના ઉલ્લંઘન અને નિયમનકારી સંસ્થાઓની ભૂમિકા પર પણ પ્રશ્નો ઉઠાવવામાં આવ્યા છે. અરજદારોનું કહેવું છે કે આ કેન્દ્રમાં વન્યજીવો સાથે અમાનવીય વ્યવહાર થઈ રહ્યો છે, અને આ કેન્દ્ર પર્યાવરણ અને વન્યજીવ સંરક્ષણના મૂળ ઉદ્દેશ્યની વિરુદ્ધ છે. અદાલતે પ્રારંભિક સુનાવણીમાં નોંધ્યું હતું કે આરોપો ગંભીર છે અને વ્યાપક તપાસ જરૂરી છે.
SIT ની રચના અને તેની ભૂમિકા
25 ઓગસ્ટ 2025 ના રોજ જસ્ટિસ પંકજ મિ ત્તલ અને જસ્ટિસ પ્રસન્ના બી. વરાલેની બેન્ચે તપાસ માટે વિશેષ તપાસ દળ (SIT) ની રચના કરી હતી. તેનો ઉદ્દેશ્ય આરોપોની ઊંડાણપૂર્વક તપાસ કરવાનો છે. SIT માત્ર અદાલતની મદદ માટે તથ્યોની તપાસ કરશે, નહિ કે કોઈ વૈધાનિક સંસ્થા કે વનતારા વિરુદ્ધ પૂર્વગ્રહ રાખીને કાર્યવાહી કરશે. SIT માં સમાવિષ્ટ મુખ્ય સભ્યો નીચે મુજબ છે:
- નિવૃત્ત જસ્ટિસ જસ્તી ચેલમેશ્વર, સુપ્રીમ કોર્ટ
- જસ્ટિસ રાઘવેન્દ્ર ચૌહાણ, પૂર્વ મુખ્ય ન્યાયાધીશ, ઉત્તરાખંડ અને તેલંગાણા હાઈકોર્ટ
- હેમંત નાગરાલે, પૂર્વ પોલીસ કમિશનર, મુંબઈ
- અનીશ ગુપ્તા, સિનિયર IRS અધિકારી
આ સભ્યોની નિપુણતા અને નિષ્પક્ષતાને જોતાં આ તપાસ વિશ્વસનીય માનવામાં આવી રહી છે. અદાલતે SIT ને 12 સપ્ટેમ્બર સુધીમાં અહેવાલ રજૂ કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો, જે બંધ કવરમાં સોંપવામાં આવ્યો. અહેવાલ સાથે એક પેન ડ્રાઇવ પણ સામેલ છે, જેમાં તપાસ સંબંધિત ડિજિટલ પુરાવા રાખવામાં આવ્યા છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે શું કહ્યું?
સુનાવણી દરમિયાન બેન્ચે સ્પષ્ટ કર્યું કે આ તપાસ માત્ર તથ્યો એકત્ર કરવા માટે છે, જેથી અદાલતને યોગ્ય નિર્ણય લેવામાં મદદ મળી શકે. બેન્ચે કહ્યું, આ પ્રક્રિયા કોઈ પણ વૈધાનિક અધિકારી કે ખાનગી પ્રતિવાદી—વનતારા—ના કાર્યો પર શંકા વ્યક્ત કરવાના સ્વરૂપમાં સમજવામાં આવશે નહીં. આ અદાલતની મદદ માટે એક તથ્ય-શોધ પ્રક્રિયા છે.
આ સાથે જ, અદાલતે 15 સપ્ટેમ્બર 2025 ના રોજ આગામી સુનાવણીની તારીખ નક્કી કરી છે, જેમાં SIT દ્વારા રજૂ કરાયેલા અહેવાલનું પરીક્ષણ કરવામાં આવશે અને આગળની કાર્યવાહી પર નિર્ણય લેવામાં આવશે.
