भारतले सधैँ खेलकुद क्षेत्रमा महान् योद्धाहरू जन्माएको छ, तर यदि बुद्धि, एकाग्रता र मानसिक कौशलको कुरा गर्ने हो भने, एक नाम सबैभन्दा पहिले आउँछ — विश्वनाथन आनन्द। चेसको दुनियाँमा ‘विशी’ को नामले परिचित, आनन्द न केवल भारतका पहिलो ग्रान्डमास्टर बने, बरु उनले विश्वस्तरमा भारतलाई चेसको शिरोमणि बनाए। एक साधारण दक्षिण भारतीय परिवारबाट विश्व च्याम्पियन बन्ने उनको यात्रा हरेक युवाका लागि प्रेरणादायी छ।
प्रारम्भिक जीवन
११ डिसेम्बर १९६९ मा तमिलनाडुको मायिलादुथुराईमा जन्मेका विश्वनाथन आनन्दको बाल्यकाल चेन्नईमा बितेको थियो। उनका पिता विश्वनाथन सरकारी जागिरे थिए र आमा सुशीला एक सामाजिक कार्यकर्ता थिइन्, जसले आनन्दलाई चेससँग परिचित गराए। बाल्यकालमा आमासँग बसेर चेस खेल्नु नै उनको जीवनको पहिलो मोड थियो।
जम्मा ६ वर्षको उमेरमा आनन्दले चेसको बिसातमा आफ्नो सोचको कमाल देखाउन सुरु गरेका थिए। उनको गति, संयम र शान्त स्वभावका कारण उनलाई ‘लाइटनिङ किड’ भन्न थालियो।
भारतका पहिलो ग्रान्डमास्टरको गौरव
१९८८ मा विश्वनाथन आनन्द ग्रान्डमास्टर बनेपछि भारतले चेसको विश्वव्यापी मानचित्रमा चम्किलो पहिचान पायो। यो उपलब्धि उनको व्यक्तिगत जित मात्र थिएन; यसले देशभरका युवाहरूलाई विश्वास दिलायो कि बुद्धि र धैर्यको यो बिसात गाउँ-गाउँसम्म पुग्न सक्छ र कुनै पनि सामान्य घरबाट विश्वस्तरीय खेलाडी आउन सक्छ।
विश्व च्याम्पियन बन्ने गौरव
सन् २००० मा विश्वनाथन आनन्दले फाइड विश्व चेस च्याम्पियनसिप जितेर पूरै दुनियाँलाई चकित पारे। उनले एलेक्सी शिरोभलाई हराएर भारतका लागि यो ऐतिहासिक उपाधि हासिल गरे। यो जित एउटा प्रतियोगिताको मात्र नभई भारतको चेसमा बढ्दो शक्ति र आनन्दको वर्षौंको मेहनतको परिणाम थियो।
यसपछि आनन्दले आफ्नो खेलबाट यो प्रमाणित गरे कि उनी एक पटक जित्ने खेलाडी मात्र होइनन्। उनले २००७, २००८, २०१० र २०१२ मा विश्व उपाधिलाई लगातार बचाएर पाँच पटक विश्व च्याम्पियन बन्ने गौरव हासिल गरे। भ्लादिमिर क्रामनिक, वेसेलिन टोपालोभ र बोरिस गेलफ्यान्ड जस्ता दिग्गज खेलाडीहरूलाई हराएर उनले यो देखाए कि वास्तविक च्याम्पियन तिनै हुन् जो वर्षौंसम्म आफ्नो श्रेष्ठता प्रमाणित गर्छन्।
चेसको गतिभन्दा छिटो सोच
र्यापिड चेसमा विश्वनाथन आनन्दको चाल बिजुलीको गतिमा चल्छ। धेरै थोरै समयमा सही कदम पत्ता लगाउने उनको क्षमताले उनलाई “र्यापिडको बादशाह” बनायो। सन् १९९४ देखि २००६ सम्म मेलोडी एम्बर प्रतियोगितामा उनको वर्चस्व यति बलियो थियो कि उनले त्यहाँ पाँचओटा समग्र उपाधि र नौ र्यापिड उपाधि आफ्नो नाममा गरे।
उनको प्रतिभाको सबैभन्दा फरक उदाहरण यो हो कि उनी ब्लाइन्डफोल्ड (आँखामा पट्टी बाँधेर) र र्यापिड—दुवै वर्ग एकै वर्षमा जित्ने सीमित खेलाडीहरूमा पर्छन्। यो कठिन काम उनले दुई पटक, १९९७ र २००५ मा दोहोर्याए, जसले प्रमाणित गर्यो कि छिटो सोच्ने र गहिरो स्मरणशक्तिको उनको मिश्रण अद्वितीय छ।
सम्मान र पुरस्कारहरूको लामो सूची
भारत सरकारले आनन्दलाई उनको अद्भुत योगदानका लागि देशका प्रायः सबै ठूला पुरस्कारहरूबाट सम्मानित गर्यो:
- अर्जुन पुरस्कार (१९८५)
- पद्म श्री (१९८७)
- राजीव गान्धी खेल रत्न (१९९१-९२)
- पद्म भूषण (२०००)
- पद्म विभूषण (२००७) — यो सम्मान पाउने उनी पहिलो चेस खेलाडी बने
अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि उनलाई सम्मान मिल्यो। रुस सरकारले अर्डर अफ फ्रेन्डशिपबाट सम्मानित गर्यो। स्पेनको सरकारले पनि उनलाई आफ्नो सर्वोच्च सम्मानबाट सम्मानित गर्यो।
शान्त चित्त, गहिरो सोच
विश्वनाथन आनन्दको व्यक्तित्वमा गहिराइ छ। उनी आफ्ना सफलताका बाबजुद पनि अत्यन्तै विनम्र र शालीन रहेका छन्। उनको विचारमा मन्दिरमा जाने, प्रार्थना गर्ने र ध्यान गर्नाले उनलाई मानसिक शान्ति र एकाग्रतामा मद्दत गर्छ।
उनको यही सादगी र सन्तुलित जीवनशैलीले उनलाई अन्य खेलाडीहरूभन्दा फरक बनाउँछ।
लेखक र प्रेरणास्रोत
आनन्द खेलाडी मात्र होइनन्, एक लेखक पनि हुन्। उनको पुस्तक ‘My Best Games of Chess’ लाई १९९८ मा ब्रिटिश चेस फेडेरेसनले "बुक अफ द इयर" पुरस्कारबाट सम्मानित गर्यो।
उनको जीवन एउटा यस्तो उदाहरण हो जसले देखाउँछ कि यदि मनमा लगनशीलता छ र सोचमा स्पष्टता छ भने, कुनै पनि व्यक्ति आफ्नो क्षेत्रमा विश्व विजेता बन्न सक्छ।
परिवार र निजी जीवन
विश्वनाथन आनन्दको पारिवारिक जीवन सरल र प्रेरणादायक छ। उनले १९९६ मा अरुणासँग विवाह गरे, जो न केवल उनकी पत्नी हुन्, तर उनको प्रबन्धक र सबैभन्दा ठूलो शक्ति पनि हुन्। हरेक ठूला प्रतियोगिता र निर्णयमा अरुणाले आनन्दलाई दह्रो साथ दिएकी छिन्।
उनका एक छोरा छन्, आनन्द अखिल, जसको जन्म २०११ मा भयो। परिवारसँग समय बिताउने, किताब पढ्ने, पौडी खेल्ने र संगीत सुन्ने आनन्दका मनपर्ने शौक हुन्। यो सन्तुलित जीवनले उनलाई मानसिक रूपमा बलियो र एकाग्र बनाउँछ।
विश्वनाथन आनन्दको जीवन यात्राले हामीलाई सिकाउँछ कि धैर्य, लगनशीलता र निरन्तरताले कुनै पनि उचाइ प्राप्त गर्न सकिन्छ। चेसको बिसातमा खेलिएका उनका चालहरूले खेलमा मात्र होइन, जीवनमा पनि प्रेरणा दिन्छन्। उनी भारतका लागि गौरव र युवाहरूका लागि आदर्श हुन्।
