ਟੈਲੀਕਾਮ ਵਿਭਾਗ (DoT) ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਔਨਲਾਈਨ ਧੋਖਾਧੜੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਹੈ Financial Fraud Risk Indicator (FRI)। ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਔਨਲਾਈਨ ਵਿੱਤੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ ਲਗਾਮ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ: ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਧੀਆਂ ਹਨ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ Paytm, Google Pay, PhonePe ਅਤੇ BHIM ਵਰਗੇ UPI ਐਪਸ 'ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੱਖਾਂ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਵੱਧ ਰਹੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।
ਟੈਲੀਕਾਮ ਵਿਭਾਗ (Department of Telecommunications - DoT) ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਾਂਚ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ Financial Fraud Risk Indicator (FRI) ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਏਗੀ।
FRI ਸਿਸਟਮ ਕੀ ਹੈ?
FRI ਇੱਕ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਡਿਜੀਟਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਟੂਲ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੱਕੀ ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰ ਕਿਸੇ ਬੈਂਕਿੰਗ, UPI ਜਾਂ ਵਿੱਤੀ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੱਕੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਜਿਸਨੇ KYC ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਤੁਰੰਤ ਚੇਤਾਵਨੀ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਸਬੰਧਤ ਬੈਂਕ, ਵਾਲਿਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਭੁਗਤਾਨ ਗੇਟਵੇ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਸ ਨੰਬਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
FRI ਕਿਹੜੇ ਨੰਬਰਾਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੇਗਾ?
FRI ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟਰੈਕ ਕਰੇਗਾ:
- ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿੱਤੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ
- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ KYC ਅਧੂਰਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ KYC ਜਾਅਲੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ
- ਜੋ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ
- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਸਾਧਾਰਣ ਜਾਂ ਸ਼ੱਕੀ ਟ੍ਰਾਂਜੈਕਸ਼ਨ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ
- ਇਹ ਨੰਬਰ ਫਲੈਗ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟੈਲੀਕਾਮ ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਬੈਂਕਿੰਗ ਨੈਟਵਰਕ ਰਾਹੀਂ ਬਲੌਕ ਵੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
UPI ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਲਈ ਇਹ ਅਪਡੇਟ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ?
ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ UPI ਐਪਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਜਾਅਲੀ ਲਿੰਕ 'ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਾਲ ਰਾਹੀਂ ਝਾਂਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਛਾਣਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। FRI ਸਿਸਟਮ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਨੰਬਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟ੍ਰਾਂਜੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਲੌਕ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਘੱਟ ਜਾਵੇਗੀ।
Non-Banking Apps ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲੇਗਾ ਫਾਇਦਾ
ਇਸ ਪਹਿਲ ਦੀ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਦਾਇਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਬੈਂਕ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। Paytm, PhonePe, Google Pay ਅਤੇ ਹੋਰ Non-Banking ਭੁਗਤਾਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵੀ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ Non-Banking ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ?
FRI ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦੀ ਚੌਕਸੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ UPI ਉਪਭੋਗਤਾ ਹੋ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ:
- ਆਪਣੇ ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ KYC ਨਾਲ ਵੈਰੀਫਾਈ ਕਰਵਾਓ
- ਅਣਜਾਣ ਨੰਬਰਾਂ ਤੋਂ ਆਈਆਂ ਕਾਲਾਂ ਜਾਂ ਮੈਸੇਜ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਗੁਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਨਾ ਕਰੋ
- ਕਿਸੇ ਲਿੰਕ 'ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਸੋਚੋ
- ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਗੜਬੜ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਜਾਂ ਐਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਟੀਮ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ
ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਸ ਪਹਿਲ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਅਸਰ
FRI ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਡਿਜੀਟਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਦਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਵੇਗੀ, ਬਲਕਿ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਡਿਜੀਟਲ ਟ੍ਰਾਂਜੈਕਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਯਤਨ ਡਿਜੀਟਲ ਇੰਡੀਆ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਣਾਏਗਾ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਵੱਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
```
