ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਾਹਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਸਨ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਾਸਕ ਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ 18ਵੀਂ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ, ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤੀ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਰਾਜ ਬਣਾਇਆ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1780 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ (ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਖ ਜੱਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਕਈ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸੁਤੰਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਆਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੇਚਕ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਅੱਖ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਗੁਆ ਬੈਠੇ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਹੁਨਰ ਨਾਲ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਿਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਿਆ। 1801 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਈ ਯੁੱਧ ਲੜੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਖਦੇੜ ਦਿੱਤਾ। ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪਸ਼ਤੂਨ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਇਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੌਜ, ਜਿਸਨੂੰ 'ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੜਨ ਤੋਂ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਰੋਕਿਆ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੂਟਨੀਤਿਕ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਸਮਝ ਲਿਆ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਨਿਪਟਿਆ ਜਾਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਸੰਧੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਪਾਰ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਰਣਨੀਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਸਾਬਿਤ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੜਨ ਤੋਂ ਰੋਕ ਪਾਏ।
ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਤਪੀੜਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜਜ਼ੀਆ ਕਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੰਗਮਰਮਰ ਲਗਵਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਵਰਨ ਮੰਦਰ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਭਿਆਨ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਵਸਤੂ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਵੈਭਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਵੀ ਕੰਟਰੋਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤਾਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਸ਼ਾਹਸ਼ੁਜਾ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਵਫਾ ਬੇਗਮ, ਸ਼ਾਹਸ਼ੁਜਾ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ ਬਲਕਿ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ।
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਵਿਵਸਥਾ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਅਤਿਅੰਤ ਨਿਆਂਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਮਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਸਸ਼ਕਤ ਨੇਤਾ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਲਾ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਦ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸਨ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਲਾਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸੋਨਾ ਦਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਉੱਪਰੀ ਹਿੱਸਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਸੰਰਖਣ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਨ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸਿੰਘਾਸਨ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। ਉਹ ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਦੇ ਅਤੇ ਸਾਂਵਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਤੇਜਸਵਿਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅੱਖ ਚੇਚਕ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀਰਤਾ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਿਤਾ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।
ਅੰਤਿਮ ਸਾਲ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਸੰਨ 1838 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਕਵੇ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜ ਗਈ। 1839 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭੁਤਵ ਵਧਣ ਲੱਗਾ। 1849 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਪਰਾਜਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਹੀਰਾ ਅੱਜ ਵੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤਾਜ ਵਿੱਚ ਜੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ, ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਨੇਤਾ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵੀ ਝੁਕਣ 'ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀਰਤਾ, ਨਿਆਂਪ੍ਰਿਅਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਹਾਨਤਮ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਸ, ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਬਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
