2015માં નિકાસને વેગ આપવા માટે શરૂ કરાયેલી વ્યાજ સમાનતા યોજના ડિસેમ્બર 2024માં બંધ કરવામાં આવી હતી. ત્યારથી, નિકાસકારો સતત તેના પુનઃપ્રારંભની માંગ કરી રહ્યા છે. હવે, બદલાતા વૈશ્વિક પરિદ્રશ્ય, યુ.એસ. તરફથી વધેલા ટેરિફ અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં અનિશ્ચિતતાને ધ્યાનમાં રાખીને, કેન્દ્ર સરકાર ફરીથી આ યોજનાને પુનઃજીવિત કરવાનો વિચાર કરી રહી છે.
નવી દિલ્હી: નાના અને મધ્યમ કદના નિકાસકારોને રાહત આપવા માટે વ્યાજ સમાનતા યોજના ફરી શરૂ કરવામાં આવી શકે છે. સરકાર ડિસેમ્બર 2024માં બંધ કરવામાં આવેલી આ યોજનાને ફરીથી લાગુ કરવાનો વિચાર કરી રહી છે.
યુ.એસ. દ્વારા આયાત પર વધતા ટેરિફ અને વર્તમાન વૈશ્વિક આર્થિક અનિશ્ચિતતાને કારણે આ પગલું ભરવામાં આવી શકે છે. આ યોજના એમએસએમઈ નિકાસકારોને સસ્તા વ્યાજ દરે લોન મેળવવામાં સક્ષમ બનાવશે.
હાલમાં, ભારતીય નિકાસકારો બેન્કો પાસેથી 8% થી 12% ના સરેરાશ વ્યાજ દરે લોન મેળવે છે. એમએસએમઈ એકમો માટે આ દર ઘણીવાર વધુ વધી જાય છે, જેનાથી તેમની કિંમત વધે છે. તેનાથી વિપરીત, ચીન જેવા દેશોમાં ઉદ્યોગપતિઓ માત્ર 2% થી 3% ના વ્યાજ દરે લોન મેળવે છે. આ કારણે ભારતીય એમએસએમઈ માટે વૈશ્વિક બજારમાં સ્પર્ધાત્મક રહેવું પડકારજનક બની જાય છે.
નિકાસ વૃદ્ધિ માટે સસ્તું ફંડિંગ મહત્વપૂર્ણ
ભારતે તાજેતરમાં ઈંગ્લેન્ડ સાથે મુક્ત વેપાર કરાર (એફટીએ) પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે અને યુ.એસ. સાથે વાટાઘાટો ચાલી રહી છે. એમએસએમઈ નિકાસકારો માને છે કે આ વૈશ્વિક તકોનો સંપૂર્ણ લાભ ઉઠાવવા માટે નાણાકીય પ્રોત્સાહનો જરૂરી છે.
પરિણામે, નિકાસકારોએ સરકારને વારંવાર વ્યાજ સમાનતા યોજના ફરીથી રજૂ કરવાનો આગ્રહ કર્યો છે. જ્યારે બજેટમાં યોજનાને લંબાવવાનો કોઈ ઉલ્લેખ નહોતો, ત્યારે નિકાસકાર સંગઠનોએ નાણાં મંત્રી નિર્મલા સીતારમણને આ મુદ્દા પર અલગથી દખલ કરવા વિનંતી કરી હતી.
એફઆઈઈઓ (ફેડરેશન ઓફ ઈન્ડિયન એક્સપોર્ટ ઓર્ગેનાઈઝેશન્સ) ના તત્કાલીન પ્રમુખ અશ્વિની કુમારે યોજનાના પુનઃપ્રારંભની વકલાત કરતાં જણાવ્યું હતું કે ચીનની સરખામણીમાં ભારતીય એમએસએમઈને ઉંચા વ્યાજ દરે લોન મળે છે, જે તેમની વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતામાં અવરોધ બને છે.
તેમણે ક્રેડિટ લિમિટમાં વધારો કરવાની પણ માંગ કરી હતી—હાલના ₹50 લાખ પ્રતિ કંપનીમાંથી વધારીને ₹10 કરોડ કરવાનો સૂચવ્યો હતો. તેમણે દલીલ કરી હતી કે મર્યાદિત સબસિડીના કારણે ઘણા નાના નિકાસકારો નવા ઓર્ડર સ્વીકારવામાં અચકાય છે.
વ્યાજ સબસિડી યોજના શું છે?
નિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા અને એમએસએમઈ ક્ષેત્રને સસ્તું નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવા માટે 2015માં વ્યાજ સમાનતા યોજના શરૂ કરવામાં આવી હતી. પ્રારંભમાં 31 માર્ચ, 2020 સુધી લાગુ કરવામાં આવી હતી, તેના સકારાત્મક પ્રભાવને કારણે તેને અનેક વખત લંબાવવામાં આવી હતી. છેલ્લું વિસ્તરણ સપ્ટેમ્બર 2023માં કરવામાં આવ્યું હતું, જે ડિસેમ્બર 2024 સુધી ચાલ્યું હતું.
આ યોજના અંતર્ગત, નિકાસકારોને પૂર્વ-પ્રેષણ અને પશ્ચાદ-પ્રેષણ નાણાકીય સહાય માટે રૂપિયામાં નિકાસ ક્રેડિટ પરના વ્યાજ પર 3% ની સબસિડી મળતી હતી. ડેટા અનુસાર, આ યોજનાના કુલ લાભાર્થીઓમાંથી આશરે 80% એમએસએમઈ ક્ષેત્રના હતા.
તેનું નિરીક્ષણ વિદેશ વ્યાપાર મહાનિદેશાલય (ડીજીએફટી) અને ભારતીય રિઝર્વ બેન્ક (આરબીઆઈ) દ્વારા કરવામાં આવતું હતું. તેને સરકારની નિકાસ પ્રોત્સાહન નીતિનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ માનવામાં આવતો હતો, જે નાના અને મધ્યમ કદના ઉદ્યોગોને વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મક રહેવામાં મદદ કરે છે.
₹30 લાખ કરોડનું ફંડિંગ ગેપ
ભારતીય નાના ઉદ્યોગ વિકાસ બેન્ક (સિડ્બી) ના તાજેતરના અહેવાલ મુજબ, દેશના એમએસએમઈ ક્ષેત્રને તેની વાસ્તવિક જરૂરિયાત કરતાં આશરે 24% ઓછું ક્રેડિટ મળે છે. આ ક્રેડિટ ગેપ લગભગ ₹30 લાખ કરોડ છે, જે ક્ષેત્રના નાણાકીય પડકારોને પ્રકાશિત કરે છે.
સિડ્બીના સર્વેમાં, 22% ઉદ્યોગોએ ક્રેડિટની અનુપલબ્ધતાને સૌથી મોટી અડચણ તરીકે દર્શાવી છે. આ સ્પષ્ટ રીતે દર્શાવે છે કે નાણાકીય સહાય એમએસએમઈના વિકાસ માટે એક મુખ્ય અવરોધ છે.
સરકારી આંકડાઓ અનુસાર, 2023-24 માટે અસંયુક્ત ક્ષેત્રના ઉદ્યોગોના વાર્ષિક સર્વે મુજબ, દેશમાં 7.34 કરોડ એમએસએમઈ એકમો છે. આમાંથી 98.64% માઇક્રો, 1.24% નાના અને માત્ર 0.12% મધ્યમ ઉદ્યોગો છે.
એમએસએમઈ ક્ષેત્ર: ભારતીય અર્થતંત્રનું મુખ્ય પાસું
ભારતના અર્થતંત્રમાં માઇક્રો, નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગો (એમએસએમઈ) ની ભૂમિકા સતત મજબૂત થઈ રહી છે. સિડ્બીના અહેવાલ મુજબ, 2020-21માં દેશના કુલ મૂલ્ય વધારા (જીવીએ) માં એમએસએમઈનો ફાળો 27.3% હતો, જે 2021-22માં વધીને 29.6% થયો અને 2022-23માં 30.1% પર પહોંચ્યો.
એમએસએમઈ ક્ષેત્રે માત્ર સ્થાનિક બજારમાં જ નહીં, પરંતુ નિકાસમાં પણ ઝડપી પ્રગતિ કરી છે. જ્યારે 2020-21માં આ એકમોનો નિકાસ ₹3.95 લાખ કરોડ હતો, ત્યારે તે 2024-25માં ₹12.39 લાખ કરોડ પર પહોંચવાનો અંદાજ છે—જે ક્ષેત્રની આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં વધતી ઉપસ્થિતિને દર્શાવે છે.
નિકાસ કરતા એમએસએમઈની સંખ્યામાં પણ ઝડપથી વધારો થયો છે—2020-21માં 52,849 એકમોમાંથી વધીને મે 2024 સુધીમાં 1,73,350 થઈ ગયા છે.
ભારતના કુલ નિકાસમાં આ ક્ષેત્રનો ફાળો પણ સતત વધ્યો છે:
- 2022-23: 43.59%
- 2023-24: 45.73%
- 2024-25: 45.79%
સરકારે એમએસએમઈ નિકાસને વેગ આપવા માટે પગલાં પણ ભર્યા છે. 2025-26 ના બજેટમાં, ક્રેડિટ ગેરંટી યોજના અંતર્ગત એમએસએમઈ નિકાસકારો માટે લોન મર્યાદા વધારીને ₹20 કરોડ કરવામાં આવી છે.
