ભારતીય બંધારણની 10મી અનુસૂચી (1985)માં એન્ટી ડિફેક્શન કાયદો સામેલ કરવામાં આવ્યો હતો, જેથી ધારાસભ્યોના પક્ષપલટા પર રોક લગાવી શકાય. જોકે, કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં આ કાયદો લાગુ થતો નથી. દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણી 2025માં ભાજપે ઐતિહાસિક જીત નોંધાવીને 70માંથી 48 બેઠકો પર કબજો જમાવ્યો છે, જ્યારે આમ આદમી પાર્ટીને માત્ર 22 બેઠકો મળી છે. અન્ય કોઈ પણ પક્ષનું ખાતું ખુલ્યું નથી. આ ચૂંટણી પરિણામ બાદ દિલ્હીની રાજનીતિમાં મોટા ફેરફારોની શક્યતાઓ પણ જોવા મળી રહી છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે કોઈ પણ પાર્ટીના કેટલા ધારાસભ્યો મળીને પાર્ટી તોડી શકે છે?
ભારતીય બંધારણની 10મી અનુસૂચી અનુસાર, જો કોઈ પાર્ટીના ઓછામાં ઓછા બે-તૃતીયાંશ ધારાસભ્યો પાર્ટી છોડીને બીજા કોઈ પક્ષમાં જોડાય છે અથવા નવો પક્ષ બનાવે છે, તો તે એન્ટી ડિફેક્શન કાયદા હેઠળ આવશે નહીં. દિલ્હી વિધાનસભામાં આમ આદમી પાર્ટીના 22 ધારાસભ્યો છે, તેથી ઓછામાં ઓછા 15 ધારાસભ્યોના પક્ષ છોડવા પર તેને વિલીન ગણવામાં આવશે. નહીંતર, પક્ષપલટાનો દોષી માનીને તેમની સદસ્યતા રદ કરી શકાય છે.
શું છે એન્ટી ડિફેક્શન લો?
એન્ટી ડિફેક્શન લો ભારતીય રાજનીતિમાં એક મહત્વનો કાયદો છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય પક્ષપલટાની પ્રવૃત્તિને રોકવાનો છે. 1985માં તત્કાલીન પ્રધાનમંત્રી રાજીવ ગાંધીની સરકારે બંધારણમાં 52મો સુધારો કરીને આ કાયદો લાગુ કર્યો હતો. તેને બંધારણની 10મી અનુસૂચીમાં સામેલ કરવામાં આવ્યો. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય રાજકીય લાભ માટે નેતાઓના પક્ષપલટા અને હોર્સ ટ્રેડિંગ જેવી અનૈતિક રાજકીય પ્રવૃત્તિઓને રોકવાનો હતો.
હોર્સ ટ્રેડિંગનો અર્થ એ થાય છે જ્યારે કોઈ નેતા કોઈ વ્યક્તિગત લાભ માટે બીજા પક્ષનું સમર્થન કરે છે અથવા પક્ષ બદલે છે. આ કાયદા હેઠળ જો કોઈ ચૂંટાયેલ પ્રતિનિધિ પોતાની મૂળ પાર્ટીની પરવાનગી વગર બીજા પક્ષમાં જોડાય છે અથવા પાર્ટીના વ્હીપનું ઉલ્લંઘન કરે છે, તો તેમની સદસ્યતા રદ કરી શકાય છે. જોકે, જો કોઈ પાર્ટીના બે-તૃતીયાંશ સભ્યો સામૂહિક રીતે પાર્ટી છોડે છે અથવા વિલીન થાય છે, તો તે એન્ટી ડિફેક્શન કાયદા હેઠળ આવશે નહીં. આ કાયદો લોકશાહીને સ્થિરતા આપવા માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.
ધારાસભ્ય કે સાંસદ ક્યારે બદલી શકે છે પક્ષ?
જો કોઈ ધારાસભ્ય કે સાંસદ પોતાની મરજીથી પાર્ટીની સદસ્યતા છોડી દે છે, તો આ સ્થિતિમાં તેમની વિધાનસભા કે સંસદની સદસ્યતા સમાપ્ત થઈ શકે છે. આ ઉપરાંત, જો કોઈ સભ્ય જાણીજોઈને પાર્ટી દ્વારા જારી કરેલા નિર્દેશ (વ્હીપ) સામે મતદાન કરે છે અથવા પરવાનગી વગર મતદાનથી ગેરહાજર રહે છે, તો પણ તેમની સદસ્યતા રદ કરી શકાય છે.
નિર્દળીય સાંસદ કે ધારાસભ્યના કિસ્સામાં, જો તેઓ ચૂંટણી જીત્યા પછી કોઈ રાજકીય પક્ષમાં જોડાય છે, તો તેમને પણ અયોગ્ય જાહેર કરી શકાય છે. જોકે, કોઈ ધારાસભ્ય કે સાંસદને અયોગ્ય જાહેર કરવાનો અધિકાર સંબંધિત વિધાનમંડળના સભાપતિ કે અધ્યક્ષ પાસે હોય છે, જે મામલાની સમીક્ષા કર્યા પછી અંતિમ નિર્ણય લે છે.
એન્ટી ડિફેક્શન લોના કેટલાક અપવાદ
એન્ટી ડિફેક્શન લો હેઠળ કેટલાક અપવાદો પણ નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યા છે. આ કાયદા અનુસાર, જો કોઈ રાજકીય પક્ષના એક-તૃતીયાંશ સાંસદ કે ધારાસભ્યો સામૂહિક રીતે રાજીનામું આપે છે, તો તેમને પક્ષપલટા વિરોધી કાયદા હેઠળ કાર્યવાહીનો સામનો કરવો પડતો નથી. જોકે 2003માં થયેલા બંધારણ સુધારા બાદ આ અપવાદ દૂર કરવામાં આવ્યો છે.
વર્તમાન નિયમો અનુસાર, જો કોઈ પાર્ટીના બે-તૃતીયાંશ સાંસદ કે ધારાસભ્યો બીજા કોઈ પક્ષમાં વિલીન થાય છે અથવા નવો પક્ષ બનાવે છે, તો તેને પક્ષપલટો નહીં ગણવામાં આવે અને તેઓ પોતાની સદસ્યતા જાળવી શકે છે. આ સ્થિતિમાં વિલીનને માન્ય ગણવામાં આવે છે અને તેમને અયોગ્ય જાહેર કરી શકાતા નથી.
```
