હંગેરીના નવલકથાકાર લાસ્ઝલો ક્રાસ્નાહોર્કાઈને સાહિત્યનો નોબેલ પુરસ્કાર 2025 મળ્યો. તેમને માનવીય સંકટ અને સંસ્કૃતિના પતન વચ્ચે કલાની શક્તિ દર્શાવતી કૃતિઓ માટે સન્માનિત કરવામાં આવ્યા.
બુડાપેસ્ટ। વિશ્વ સાહિત્યના સૌથી પ્રતિષ્ઠિત સન્માન, નોબેલ પુરસ્કારની 2025ની ઘોષણા ગુરુવારે કરવામાં આવી. આ વર્ષનો સાહિત્યનો નોબેલ હંગેરીના નવલકથાકાર અને પટકથા લેખક લાસ્ઝલો ક્રાસ્નાહોર્કાઈને આપવામાં આવ્યો. તેમને આ પુરસ્કાર તેમના ઊંડાણપૂર્વકના અને દૂરંદેશી સાહિત્યિક કાર્યો માટે આપવામાં આવ્યો, જે પ્રલયકારી ભય વચ્ચે પણ કલાની શક્તિ (power of art)ની પુષ્ટિ કરે છે. સાહિત્યિક જગતમાં તેમને અવારનવાર "પ્રલયના ભવિષ્યવેત્તા" કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તેમની રચનાઓમાં માનવીય સંકટ અને સંસ્કૃતિના પતન છતાં આશા, સૌંદર્ય અને અસ્તિત્વની સંભાવના જોવા મળે છે.
બુકમેકર્સની ભવિષ્યવાણી
દર વર્ષે નોબેલ એકેડમીની પસંદગીને બુકમેકર્સ એટલે કે શરત લગાવનારાઓ સંપૂર્ણપણે સાચી રીતે પકડી શકતા નથી, પરંતુ તેઓ સાહિત્યિક અપેક્ષાઓ અને સંભાવનાઓને દર્શાવે છે. આ વર્ષે લાસ્ઝલો ક્રાસ્નાહોર્કાઈ બુકમેકર્સની યાદીમાં બીજા સ્થાને હતા (6/1), જ્યારે ઓસ્ટ્રેલિયન લેખક જેરાલ્ડ મર્ને (5/1) ટોચ પર હતા. આ ઉપરાંત, આ દોડમાં મેક્સિકોના ક્રિસ્ટિના રિવેરા ગાર્ઝા (9/1), જાપાની લેખક હારુકી મુરાકામી (11/1), રોમાનિયાના મિર્શિયા કર્તારેસ્કુ, અમેરિકાના થોમસ પિંચન અને ચીનના ચાન શુએ જેવા લેખકો પણ સામેલ હતા. તેમ છતાં, નોબેલ એકેડમીએ લાસ્ઝલોને જ વિજેતા ઘોષિત કર્યા.
નોબેલ સાહિત્ય પુરસ્કારનો ઇતિહાસ
સાહિત્યનો પ્રથમ નોબેલ પુરસ્કાર ફ્રેન્ચ કવિ સુલી પ્રુધૉમને 1901માં મળ્યો. 1909માં સ્વીડનની સેલ્મા લાગરલોફ પ્રથમ મહિલા બન્યા જેમણે આ પુરસ્કાર જીત્યો. અત્યાર સુધીમાં કુલ 124 વર્ષોમાં ફક્ત 18 મહિલાઓને આ સન્માન મળ્યું છે. ફ્રાન્સના સાહિત્યકારોએ સૌથી વધુ 16 વખત આ પુરસ્કાર જીત્યો છે. આ ઉપરાંત, લિયો ટૉલ્સ્ટૉય, વર્જિનિયા વૂલ્ફ અને જેમ્સ જોયસ જેવા મહાન લેખકોને આ સન્માન ક્યારેય મળ્યું નથી. જ્યારે જાં-પોલ સાર્ત્ર અને બોરિસ પાસ્તર્નાક જેવા વિજેતાઓએ ક્યારેક તેને અસ્વીકાર કર્યો અથવા લેવાનો ઇનકાર કર્યો.
લાસ્ઝલો ક્રાસ્નાહોર્કાઈનું સાહિત્યિક યોગદાન
લાસ્ઝલો ક્રાસ્નાહોર્કાઈને અવારનવાર "પ્રલયના લેખક" કહેવામાં આવે છે. તેમની લેખનશૈલી તે સમયની માનવીય સ્થિતિને દર્શાવે છે, જ્યારે સંસ્કૃતિ પતનના આરે હોય છે. તેમ છતાં, તેમની રચનાઓમાં અરાજકતા અને સંકટ વચ્ચે વિશ્વાસ, સૌંદર્ય અને જિજીવિષા (will to live)ની ઝલક જોવા મળે છે. તેમની લેખન શૈલી લાંબી, મનમોહક અને ચક્રવાત જેવી છે, જેમ કે અરાજકતાની ભાષા.
તેમની મુખ્ય નવલકથાઓમાં Satantango, The Melancholy of Resistance અને Baron Wenckheim’s Homecomingનો સમાવેશ થાય છે. આ રચનાઓમાં લેખકે સામાજિક વિડંબના, માનવ મનની જટિલતા અને અસ્તિત્વના પ્રશ્નોને ઊંડાણપૂર્વક રજૂ કર્યા છે. ભલે દુનિયા વિખેરાઈ રહી હોય, ક્રાસ્નાહોર્કાઈ તેમના પાત્રો અને કથાઓ દ્વારા વિખંડનમાં પણ સૌંદર્ય શોધી લે છે.
