રસ્તાઓ મનુષ્યો માટે છે, પશુઓ માટે નહીં: સુપ્રીમ કોર્ટનો કડક નિર્દેશ, રખડતા પશુઓને હટાવવાનો આદેશ

દેશભરમાં રસ્તાઓ અને રાજમાર્ગો પર વધતા રખડતા પશુઓના જોખમને લઈને સુપ્રીમ કોર્ટે શુક્રવારે રાજ્યો, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો, રાષ્ટ્રીય રાજમાર્ગ પ્રાધિકરણ (NHAI) અને તમામ નગરપાલિકાઓને કડક નિર્દેશો જારી કર્યા છે. 

નવી દિલ્હી: સુપ્રીમ કોર્ટે રખડતા કૂતરાઓ સંબંધિત કેસની સુનાવણી દરમિયાન તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને મહત્વપૂર્ણ નિર્દેશો જારી કર્યા છે. કોર્ટે કહ્યું છે કે તમામ રખડતા પશુઓને રસ્તાઓ, રાજ્યના રાજમાર્ગો અને રાષ્ટ્રીય રાજમાર્ગો પરથી હટાવવામાં આવે, જેથી સામાન્ય નાગરિકો અને મુસાફરોની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરી શકાય.

સર્વોચ્ચ ન્યાયાલયે આ સંબંધમાં માત્ર રાજ્ય સરકારો જ નહીં, પરંતુ રાષ્ટ્રીય રાજમાર્ગ પ્રાધિકરણ (NHAI) અને નગરપાલિકાઓને પણ સ્પષ્ટ નિર્દેશો આપ્યા છે. અદાલતે કહ્યું કે આ સંસ્થાઓની જવાબદારી છે કે તેઓ રસ્તાઓ પર પશુઓની અવરજવર રોકવા માટે અસરકારક પગલાં ભરે.

સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું - 'રસ્તાઓ મનુષ્યો માટે છે, પ્રાણીઓ માટે નહીં'

સુનાવણી દરમિયાન સર્વોચ્ચ ન્યાયાલયે કહ્યું કે દેશના ઘણા ભાગોમાં રખડતા ઢોર, ગાયો અને કૂતરાઓના કારણે સતત માર્ગ અકસ્માતો થઈ રહ્યા છે, જેનાથી જાનમાલનું નુકસાન વધતું જાય છે. મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડી. વાય. ચંદ્રચુડની અધ્યક્ષતાવાળી પીઠે ટિપ્પણી કરી કે, રસ્તાઓ અને રાજમાર્ગો સાર્વજનિક અવરજવર માટે છે, ન કે પશુઓના રોકાવા કે ફરવા માટે. આવી પરિસ્થિતિઓને રોકવા માટે નક્કર પગલાં ભરવા તે રાજ્યોની જવાબદારી છે.

સુપ્રીમ કોર્ટે આદેશ આપ્યો કે દરેક રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં ‘હાઈવે સર્વેલન્સ ટીમો’ (Highway Surveillance Teams) બનાવવામાં આવે, જે રખડતા પશુઓને પકડીને રસ્તાઓ પરથી હટાવશે અને શેલ્ટર હોમ્સ (Animal Shelters) માં સુરક્ષિત રાખશે. આ ટીમોમાં પોલીસ, નગર નિગમ અને પશુપાલન વિભાગના અધિકારીઓ સામેલ હશે. અદાલતે એમ પણ કહ્યું કે આવી વ્યવસ્થાઓને દરેક જિલ્લામાં લાગુ કરવામાં આવે અને તેના પર નિયમિત દેખરેખ રાખવામાં આવે.

અદાલતે કહ્યું, રાજ્યો માત્ર આદેશો જારી કરીને પોતાનું કર્તવ્ય પૂર્ણ કરી શકતા નથી. તેમને એ સુનિશ્ચિત કરવું પડશે કે દરેક હાઈવે અને રસ્તા પર વાસ્તવિક રીતે પશુઓને હટાવવામાં આવે અને નાગરિકોની સુરક્ષાને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવે.

NHAI અને નગરપાલિકાઓને પણ જવાબદારી સોંપાઈ

સુપ્રીમ કોર્ટે રાષ્ટ્રીય રાજમાર્ગ પ્રાધિકરણ (NHAI) ને પણ નિર્દેશ આપ્યો કે તે રાજ્ય પ્રશાસન સાથે મળીને રસ્તા કિનારે પશુઓની હાજરી પર દેખરેખ રાખે અને જ્યાં જરૂર હોય ત્યાં સુરક્ષાત્મક બેરિયર્સ અને ચેતવણી સંકેતક (Warning Boards) લગાવે. તેવી જ રીતે, નગરપાલિકાઓને આદેશ આપવામાં આવ્યો છે કે તેઓ શહેરો અને કસ્બાઓના રસ્તાઓ પરથી પશુઓને હટાવવા માટે વિશેષ ડ્રાઈવ ચલાવે અને તેમની જવાબદારી નક્કી કરે.

અદાલતે પોતાના આદેશમાં રખડતા કૂતરાઓના વધતા જોખમ પર પણ ચિંતા વ્યક્ત કરી. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે દેશભરના શૈક્ષણિક સંસ્થાનો, હોસ્પિટલો, બસ અડ્ડાઓ અને રેલવે સ્ટેશનો પરથી રખડતા કૂતરાઓને હટાવવામાં આવે અને તેમને સુરક્ષિત પશુ આશ્રય ગૃહો (Animal Shelters) માં રાખવામાં આવે. કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે રસીકરણ (Vaccination) પછી પણ આ કૂતરાઓને તે જ વિસ્તારમાં પાછા ન છોડવામાં આવે, કારણ કે તેનાથી જાહેર સુરક્ષા અને સ્વચ્છતા પર અસર પડી શકે છે.

રાજ્ય સરકારોએ રિપોર્ટ સુપરત કરવો પડશે

સુપ્રીમ કોર્ટે તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને આદેશ આપ્યો છે કે તેઓ ચાર સપ્તાહની અંદર એક વિસ્તૃત સ્થિતિ રિપોર્ટ (Status Report) અદાલતમાં દાખલ કરે, જેમાં જણાવવામાં આવે કે —

• કેટલા રખડતા પશુઓને રસ્તાઓ અને રાજમાર્ગો પરથી હટાવવામાં આવ્યા,
• કેટલા શેલ્ટર હોમ્સ બનાવવામાં આવ્યા કે સક્રિય કરવામાં આવ્યા,
• અને દેખરેખ વ્યવસ્થા કયા સ્તર સુધી લાગુ કરવામાં આવી.

આ ઉપરાંત, કોર્ટે નિર્દેશ આપ્યો છે કે આગામી સુનાવણીમાં આ રિપોર્ટની સમીક્ષા કરવામાં આવશે, અને બેદરકારી જણાશે તો સંબંધિત અધિકારીઓ વિરુદ્ધ કાર્યવાહી પણ કરવામાં આવી શકે છે. કોર્ટ આ મામલે આગામી સુનાવણી 13 જાન્યુઆરીએ કરશે.