પાકિસ્તાનનો નજીકનો મિત્ર તુર્કી, આ સમયે દુનિયામાં સૌથી વધુ વ્યાજ દર (interest rates) ધરાવે છે. તુર્કીનું આર્થિક કટોકટી 10 ઓગસ્ટ 2018ના રોજ શરૂ થયું હતું. તે સમયે અમેરિકા સાથે ચાલી રહેલા વિવાદને કારણે તુર્કીની કરન્સી લીરા ભારે ઘટી ગઈ હતી.
તુર્કી: એક તરફ ભારત સહિત દુનિયાના ઘણા દેશોમાં વ્યાજ દરો ઘટી રહ્યા છે, ત્યારે પાકિસ્તાનનો નજીકનો મિત્ર તુર્કી ગંભીર આર્થિક કટોકટીમાં ફસાયેલો છે. તુર્કીનો કેન્દ્રીય બેન્ક દર (પોલિસી રેટ) હાલમાં 46% છે, જે દુનિયામાં સૌથી વધુ છે. આ આંકડો ભારતના 5.5% ના દર કરતાં લગભગ નવ ગણો વધારે છે. તુર્કીની આ ખરાબ સ્થિતિ 2018થી ચાલુ છે, જ્યારે અમેરિકા સાથેના રાજકીય તણાવ પછી તેની કરન્સી 'લીરા' ભારે ઘટી ગઈ હતી. ત્યારથી આ દેશ આર્થિક સુધારણા માટે સતત સંઘર્ષ કરી રહ્યો છે, અને વિરોધાભાસ એ છે કે તેનો 'ભાઈ' પાકિસ્તાન પણ આ જ રસ્તે ચાલીને દિવાળિયાપણાની કગાર પર પહોંચી ગયો છે.
તુર્કીમાં કટોકટીની શરૂઆત: અમેરિકા સાથેના ઝઘડાએ કમર તોડી
તુર્કીનો આર્થિક પતન 10 ઓગસ્ટ 2018ના રોજ શરૂ થયું, જ્યારે તત્કાલીન અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે તુર્કી પર આર્થિક પ્રતિબંધો મૂક્યા હતા. તેનું કારણ હતું તુર્કી દ્વારા અમેરિકન ભૂમિ પર એક પાદરીની ધરપકડ. ટ્રમ્પે તુર્કીના સ્ટીલ અને એલ્યુમિનિયમ પર ટેરિફ વધારી દીધા, જેના પછી તુર્કીની કરન્સી 'લીરા'નું ભારે અવમૂલ્યન થયું. માત્ર 47 દિવસમાં લીરા, ડોલરની સામે 35% ઘટી ગઈ. ત્યારબાદથી તુર્કી ક્યારેય પટરી પર પાછો ફર્યો નથી.
આ કટોકટીએ તુર્કીના સામાન્ય લોકોના જીવનને ખરાબ રીતે પ્રભાવિત કર્યું છે. મોંઘવારી આસમાને પહોંચી ગઈ, બેરોજગારી વધી અને બેંકો પાસેથી લોન લેવું મુશ્કેલ બની ગયું. આજે તુર્કીમાં વ્યાજ દરો એટલા ઉંચા છે કે કોઈ પણ વેપારી કે સામાન્ય વ્યક્તિ ઉધાર લેવાથી ડરે છે.
દુનિયામાં વ્યાજ દરોની સ્થિતિ: તુર્કી સૌથી ઉપર, ભારતની સ્થિતિ સારી
તુર્કી (46%) પછી દુનિયામાં સૌથી વધુ વ્યાજ દર આર્જેન્ટિના (29%)નો છે, જે લાંબા સમયથી આર્થિક અસ્થિરતાનો સામનો કરી રહ્યું છે. તે પછી રશિયા (20%)નો નંબર આવે છે, જે યુક્રેન યુદ્ધને કારણે આર્થિક પ્રતિબંધોનો સામનો કરી રહ્યું છે. બ્રાઝિલ (14.75%), મેક્સિકો (8.5%) અને દક્ષિણ આફ્રિકા (7.25%) પણ ઉંચા વ્યાજ દરો ધરાવતા દેશોમાં સામેલ છે.
તેનાથી વિપરીત, ભારતમાં રિઝર્વ બેંકે તાજેતરમાં રેપો રેટમાં 50 બેસિસ પોઈન્ટનો ઘટાડો કર્યો છે, જેનાથી તે 5.5% પર આવી ગયું છે. આ દર અમેરિકા (4.5%), બ્રિટન (4.25%) અને સૌદી અરેબિયા (5%) કરતા થોડો જ વધુ છે. ચીન (3%), જાપાન (0.5%) અને સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ (0.25%) જેવા દેશોમાં વ્યાજ દરો ખૂબ ઓછા છે, જે તેમની સ્થિર અર્થવ્યવસ્થા દર્શાવે છે.
શું પાકિસ્તાન પણ તુર્કીના માર્ગે?
તુર્કીની જેમ પાકિસ્તાન પણ ગંભીર આર્થિક કટોકટીનો સામનો કરી રહ્યું છે. પાકિસ્તાનની કરન્સી 'રૂપિયો' સતત ઘટાડાનો સામનો કરી રહી છે, અને દેશ દિવાળિયાપણાની કગાર પર છે. પાકિસ્તાને તુર્કી સાથે મજબૂત રાજકીય સંબંધો બનાવ્યા છે, પરંતુ બંને દેશોની આર્થિક સ્થિતિ એક જેવી છે. આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્રા ભંડોળ (IMF) પાસેથી મદદ મળવા છતાં પાકિસ્તાનની સ્થિતિમાં સુધારો થઈ રહ્યો નથી.
