हिंदू पंचांगानुसार, सन 2025 मध्ये देवउठनी एकादशी किंवा देवोत्थान एकादशीचे व्रत 1 नोव्हेंबर 2025, शनिवार रोजी साजरे केले जाईल. ही तिथी धार्मिक दृष्ट्या अत्यंत पवित्र मानली जाते, कारण याच दिवशी भगवान विष्णू त्यांच्या चार महिन्यांच्या योगनिद्रेतून जागे होतात आणि पुन्हा एकदा सृष्टीच्या कार्यांची सूत्रे हाती घेतात. याचसोबत चातुर्मासाची सांगता होते आणि विवाह, गृहप्रवेश, मुंडन यांसारख्या सर्व शुभ कार्यांची सुरुवात होते.
Devuthani एकादशी: या दिवशी भगवान विष्णू आणि माता तुळस यांची विशेष पूजा केली जाते. असे मानले जाते की, जो व्यक्ती या दिवशी नियमांनुसार आणि श्रद्धेने व्रत करतो, त्याच्या जीवनातून नकारात्मकता दूर होते आणि सुख-समृद्धीचा वास होतो. परंतु, शास्त्रांमध्ये हे देखील सांगितले आहे की, या दिवशी काही कामे चुकूनही करू नयेत, अन्यथा त्याचा नकारात्मक परिणाम व्यक्तीच्या जीवनावर होऊ शकतो. चला, या पवित्र दिवशी वर्जित मानलेल्या कामांबद्दल जाणून घेऊया.
देवउठनी एकादशीचे महत्त्व
देवउठनी एकादशी, जिला प्रबोधिनी एकादशी किंवा तुळसी एकादशी असेही म्हणतात, कार्तिक महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या एकादशी तिथीला साजरी केली जाते. धार्मिक मान्यता आहे की, चार महिने योगनिद्रेत राहिल्यानंतर जेव्हा भगवान विष्णू जागे होतात, तेव्हा पृथ्वीवर पुन्हा शुभ कार्यांना प्रारंभ होतो. या चार महिन्यांना चातुर्मास म्हटले जाते, ज्यात कोणतेही मांगलिक कार्य केले जात नाही.
या दिवशी भगवान विष्णू आणि माता तुळस यांचा विवाह देखील संपन्न केला जातो. हा विवाह प्रतीकात्मकपणे असुरांवर देवांच्या विजयाचे आणि धर्माच्या पुनर्स्थापनेचे प्रतीक आहे. याच कारणामुळे हा दिवस अनेक कुटुंबांमध्ये अत्यंत उत्साहात साजरा केला जातो.
या कामांपासून दूर राहा
1. एकादशीच्या दिवशी तांदूळ खाऊ नका
देवउठनी एकादशीच्या दिवशी तांदळाचे सेवन पूर्णपणे वर्जित मानले गेले आहे. धार्मिक मान्यता आहे की, या दिवशी तांदूळ खाल्ल्याने व्यक्तीला पुढच्या जन्मात किडे-कीटकांच्या योनीत जन्म मिळतो. शास्त्रांमध्ये म्हटले आहे की, तांदळात ‘जल तत्व’ अधिक असते आणि ते आळस वाढवते. त्यामुळे या दिवशी व्रत करणाऱ्यांनीच नव्हे, तर घरातील इतर सदस्यांनीही तांदूळ खाऊ नये.
जर तुम्ही व्रत करत असाल, तर फळे, साबुदाणा, शेंगदाणे किंवा शिंगाड्याच्या पिठापासून बनवलेले पदार्थ खाऊ शकता. यामुळे ऊर्जाही टिकून राहते आणि व्रतही यशस्वी होते.
2. तुळशीची पाने तोडणे अशुभ मानले जाते
देवउठनी एकादशीच्या दिवशी भगवान विष्णू आणि माता तुळस यांचा विवाह होतो. या दिवशी तुळशी माता स्वतःही व्रत करते, त्यामुळे या दिवशी तुळशीची पाने तोडू नयेत.
जर तुम्हाला भगवान विष्णूंना भोग लावायचा असेल, तर तुळशीची पाने एक दिवस आधीच तोडून ठेवावीत. या दिवशी तुळशीची पूजा करणे आणि तुळशी विवाह सोहळ्यात भाग घेणे अत्यंत शुभ मानले जाते. तुळशी मातेला दिवा अर्पण केल्याने घरात सकारात्मक ऊर्जेचा संचार होतो.
3. मांस-मदिरा आणि तामसी भोजनापासून दूर राहा
एकादशीचा दिवस सात्विकतेचे प्रतीक मानला जातो. शास्त्रांमध्ये स्पष्टपणे उल्लेख आहे की, या दिवशी मांस, मदिरा, कांदा, लसूण आणि तामसी भोजनाचे सेवन वर्जित आहे. असे केल्याने व्रताचे फळ नष्ट होते आणि जीवनात नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
या दिवशी मन, वचन आणि कर्माने शुद्ध राहावे. भगवान विष्णूंच्या भक्तीत लीन होऊन भजन-कीर्तन, कथा-पाठ आणि ध्यान केल्याने पुण्याची प्राप्ती होते.
4. दिवसा झोपू नये
देवउठनी एकादशीला दिवसा झोपणे वर्जित मानले गेले आहे. असे म्हटले जाते की, या दिवशी जो व्यक्ती दिवसा झोपतो, त्याचे व्रत अपूर्ण राहते. धार्मिक मान्यता आहे की, एकादशीच्या दिवशी जागरण करणे शुभ असते, कारण यामुळे मनुष्याला विष्णू लोकाची प्राप्ती होते.
या दिवशी भगवान विष्णूंच्या मूर्ती किंवा चित्रासमोर दिवा लावून कथा ऐकावी आणि भजन-कीर्तन करावे. रात्रभर देवाच्या नामाचे स्मरण करणे या दिवशी विशेष फलदायी मानले गेले आहे.
5. वाद-विवाद आणि कटू वचनांपासून दूर राहा
देवउठनी एकादशीच्या दिवशी मन शांत आणि संयमित ठेवणे खूप महत्त्वाचे आहे. कोणाशीही भांडण किंवा वाद घालणे टाळावे. तसेच, कोणाबद्दलही अपशब्द किंवा कटू शब्द बोलू नयेत. धार्मिक मान्यता आहे की, या दिवशी नकारात्मक विचार आणि वर्तन व्रताचे फळ नष्ट करतात.
म्हणून, दिवसभर सकारात्मक विचार ठेवण्याचा प्रयत्न करा आणि प्रेम, दया तसेच सहनशीलतेच्या भावनांचा स्वीकार करा.
देवउठनी एकादशीची पूजा विधी
देवउठनी एकादशीच्या दिवशी सकाळी स्नानानंतर व्रताचा संकल्प केला जातो. भगवान विष्णूंची पीतांबर वस्त्रांतील मूर्ती स्थापित करून तुळशीसोबत त्यांची पूजा करावी. तुळशीपत्र, पंचामृत, दूध, दही, तूप, मध आणि गंगाजलाने देवांचा अभिषेक करावा.
रात्री जागरण करावे आणि दुसऱ्या दिवशी द्वादशी तिथीला व्रताचे पारण करावे. अशी मान्यता आहे की, या दिवशी व्रत ठेवल्याने आणि दान केल्याने अक्षय पुण्याची प्राप्ती होते.
धार्मिक महत्त्व आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन
देवउठनी एकादशी केवळ धार्मिक दृष्ट्याच नव्हे, तर वैज्ञानिक दृष्ट्याही महत्त्वपूर्ण आहे. हा काळ वर्षाच्या अशा टप्प्यावर येतो जेव्हा ऋतुबदल होत असतो. व्रत आणि सात्विक भोजन शरीराला डिटॉक्स करण्याचे काम करते. तुळशी पूजा आणि जागरणामुळे मानसिक शांती आणि सकारात्मकता वाढते.
शास्त्रांमध्ये म्हटले आहे की, या दिवशी केलेले एक छोटेसे शुभ कार्य देखील सामान्य दिवसांच्या तुलनेत अनेक पटींनी अधिक फलदायी असते.
