इस्रो-नासा 'निसार' उपग्रह: पृथ्वी निरीक्षणासाठी अंतराळात झेपावणार!

इस्रो आणि नासा यांचे संयुक्त मिशन 'निसार' आज प्रक्षेपित होणार आहे. हा उपग्रह पृथ्वीवरील बदल, हवामान, भूस्खलन आणि आपत्तींवर लक्ष ठेवेल.

Satellite NISAR: भारत आणि अमेरिकेच्या अंतराळ संस्था इस्रो (ISRO) आणि नासा (NASA) यांच्यातील तांत्रिक सहकार्याचे फलित 'निसार' उपग्रह आज श्रीहरिकोटा येथून प्रक्षेपित होणार आहे. हे मिशन पृथ्वीची स्थिती, हवामान बदल, नैसर्गिक आपत्ती आणि हिमनद्यांमधील बदलांवर बारकाईने लक्ष ठेवेल. हे केवळ भारत-अमेरिका सहकार्याचे एक नवीन पर्व नाही, तर अंतराळ विज्ञानातही एक मोठे पाऊल मानले जात आहे.

श्रीहरिकोटा येथून होणार प्रक्षेपण

नासा-इस्रो सिंथेटिक अपर्चर रडार (NISAR) चे प्रक्षेपण भारताच्या श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून आज संध्याकाळी ५:४० वाजता जीएसएलव्ही-एस १६ रॉकेटद्वारे केले जाईल. या प्रक्षेपणासाठी उलटी गिनती २९ जुलै रोजी सुरू झाली होती. रॉकेटची एकूण लांबी ५१.७ मीटर आहे आणि उपग्रहाचे वजन सुमारे २,३९३ किलोग्राम आहे. हा उपग्रह सूर्य-समकालिक ध्रुवीय कक्षेत (Sun-Synchronous Polar Orbit) पाठवला जाईल.

काय आहे निसार उपग्रह

निसार म्हणजे NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar एक प्रगत पृथ्वी-निरीक्षण उपग्रह आहे, जो दुहेरी वारंवारता (dual-frequency) रडार प्रणालीने सज्ज आहे. यात L-band आणि S-band दोन्हीचा समावेश आहे, ज्यामुळे तो दिवस आणि रात्र, कोणत्याही हवामानात पृथ्वीच्या पृष्ठभागाची चित्रे घेण्यास सक्षम आहे. या प्रकारची दुहेरी प्रणाली वापरणारा हा जगातील पहिला उपग्रह आहे.

कोण-कोणते क्षेत्र असतील कव्हर

या उपग्रहाचा उद्देश पृथ्वीच्या बदलत्या स्वरूपाचे निरीक्षण करणे आहे, जसे की हिमनग वितळणे, भूस्खलन, जंगलांचे विस्तार किंवा ऱ्हास आणि भूकंपाशी संबंधित हालचालींची नोंद करणे. निसार हिमालय, अंटार्क्टिका आणि वनांसारख्या संवेदनशील क्षेत्रांवर देखील अचूकपणे लक्ष ठेवेल. याची माहिती आपत्ती व्यवस्थापन, हवामानशास्त्र आणि पर्यावरण अभ्यासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावेल.

जीएसएलव्हीद्वारे पहिल्यांदा सूर्य-समकालिक कक्षेत प्रक्षेपण

सामान्यतः सूर्य-समकालिक कक्षेत उपग्रह PSLV रॉकेटद्वारे पाठवले जातात. पण पहिल्यांदा GSLV Mk II चा वापर या प्रकारच्या मिशनसाठी केला जात आहे. जीएसएलव्हीची क्षमता अधिक वजन असलेले उपग्रह वाहून नेण्याची आहे, आणि निसारसारख्या जड आणि गुंतागुंतीच्या उपग्रहांसाठी हा आदर्श पर्याय आहे.

अंतराळात भारत-अमेरिका भागीदारीचे प्रतीक

निसार मिशन भारत आणि अमेरिका यांच्यातील वाढत्या अंतराळ सहकार्याचे प्रतीक आहे. इस्रो आणि नासाने एक दशकाहून अधिक काळ तांत्रिक आणि वैज्ञानिक सहकार्य करून या प्रकल्पाला साकार केले आहे. निसारचे बांधकाम भारत आणि अमेरिका दोघांमध्ये झाले आहे, आणि त्याचे महत्त्वाचे भाग दोन्ही देशांकडून आले आहेत.

आपत्ती व्यवस्थापनात मदतगार

निसार उपग्रह आपत्ती व्यवस्थापनात क्रांती घडवू शकतो. हा भूकंप, पूर, भूस्खलन आणि दुष्काळ यांसारख्या आपत्तींचे वास्तविक वेळेत विश्लेषण करू शकेल. याच्या मदतीने वेळेवर इशारा जारी करून जीवित आणि वित्तहानी कमी करता येऊ शकते.

पर्यावरण आणि हवामान बदलांवर निगरानी

हवामान बदल आज जागतिक चिंतेचा विषय आहे. निसारचा डेटा वैज्ञानिकांना पृथ्वीच्या हवामानाशी संबंधित बदलांची सखोल माहिती मिळविण्यात मदत करेल. जंगलांची तोड, बर्फाच्या चादरी वितळणे आणि महासागरांचे वर्तन यांसारख्या विषयांवर हे मिशन सतत लक्ष ठेवेल.

निसारची वैशिष्ट्ये

• दुहेरी फ्रिक्वेन्सी रडार (L-band आणि S-band) ने सज्ज
• दिवस-रात्र आणि सर्व हवामानात पृथ्वीचे निरीक्षण
• दर १२ दिवसांनी जागतिक स्तरावर पृथ्वीचे मानचित्रण
• 1 सेंटीमीटर पर्यंतच्या पृष्ठभागावरील हालचाली ओळखण्याची क्षमता