दूरसंचार विभागाने (DoT) अलीकडेच ऑनलाइन फसवणुकीला प्रतिबंधित करण्यासाठी एक नवीन आणि महत्त्वपूर्ण उपक्रम सुरू केला आहे, ज्याचे नाव आहे Financial Fraud Risk Indicator (FRI).
तंत्रज्ञान: डिजिटल पेमेंटचा वाढता वापर सोबतच सायबर फसवणुकीच्या घटनाही चिंताजनकपणे वाढल्या आहेत. विशेषतः Paytm, Google Pay, PhonePe आणि BHIM सारख्या UPI अॅप्सवर दररोज लाखो व्यवहार होतात, ज्यामुळे फसवणूक करणाऱ्यांसाठी हे मोठे लक्ष्य बनले आहे. पण आता सरकारने या वाढत्या आव्हानाचा सामना करण्यासाठी एक मोठे आणि प्रभावी पाऊल उचलले आहे.
दूरसंचार विभागाने (Department of Telecommunications - DoT) अलीकडेच एक क्रांतिकारी सुरक्षा प्रणाली लाँच केली आहे, ज्याचे नाव आहे Financial Fraud Risk Indicator (FRI). ही नवीन प्रणाली भारताच्या डिजिटल पेमेंट इकोसिस्टमला सायबर गुन्हेगारांपासून वाचवण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावेल.
FRI सिस्टम काय आहे?
FRI हे एक अत्याधुनिक डिजिटल सुरक्षा साधन आहे जे संशयास्पद मोबाईल नंबर ओळखण्याची क्षमता बाळगतो. ज्या मोबाईल नंबरचा वापर कोणत्याही बँकिंग, UPI किंवा आर्थिक व्यवहारात केला जातो, जो आधीपासून संशयास्पद क्रियाकलापांमध्ये सामील आहे किंवा ज्याने KYC प्रक्रिया पूर्ण केलेली नाही, त्यावेळी हे सिस्टम लगेच अलर्ट जारी करते.
हे अलर्ट संबंधित बँक, वॉलेट कंपन्या आणि पेमेंट गेटवेला पाठवले जाते, ज्यामुळे ते व्यवहार थांबवू शकतात किंवा त्या नंबरशी संबंधित सेवा तात्पुरत्या बंद करू शकतात.
FRI कोणत्या नंबरवर लक्ष ठेवेल?
FRI खालील मोबाईल नंबर प्राधान्याने ट्रॅक करेल:
- जे आधीपासून कोणत्याही आर्थिक फसवणुकीत सामील आढळले आहेत
- ज्यांचे KYC अपूर्ण आहे किंवा बनावट कागदपत्रांच्या आधारे केले आहे
- जे वारंवार नियमभंग करत आहेत
- ज्यापासून असामान्य किंवा संशयास्पद व्यवहार होत आहेत
- हे नंबर फ्लॅग झाल्यानंतर दूरसंचार कंपन्या आणि बँकिंग नेटवर्कद्वारे ब्लॉक देखील केले जाऊ शकतात.
UPI वापरकर्त्यांसाठी हा अपडेट का आवश्यक आहे?
आज भारतात कोट्यवधी लोक दररोज UPI अॅप्सचा वापर करतात. पण अनेकदा अजाणतेपणी लोक बनावट दुव्यांवर क्लिक करतात किंवा कॉलद्वारे फसवणुकीच्या बळी पडतात. अशा प्रकरणांमध्ये सर्वात मोठे आव्हान म्हणजे फसवणूक वेळीच ओळखणे. FRI सिस्टम वेळेपूर्वीच अशा नंबर ओळखून व्यवहार करण्यापूर्वीच त्यांना ब्लॉक करण्यास मदत करेल, ज्यामुळे फसवणुकीची शक्यता मोठ्या प्रमाणात कमी होईल.
Non-Banking Apps लाही फायदा होईल
या उपक्रमाची खास गोष्ट अशी आहे की त्याचा व्याप्ती फक्त बँकेपुरती मर्यादित नाही. Paytm, PhonePe, Google Pay आणि इतर नॉन-बँकिंग पेमेंट प्लॅटफॉर्म देखील या सिस्टमशी जोडून आपल्या वापरकर्त्यांचे संरक्षण सुनिश्चित करू शकतील. हे पहिलेच प्रसंग आहे जेव्हा सरकारी पातळीवर नॉन-बँकिंग डिजिटल पेमेंट प्लॅटफॉर्म्सला अशा प्रकारच्या सुरक्षा प्रणालीशी जोडले जात आहे.
वापरकर्त्यांनी कोणती काळजी घ्यावी?
FRI प्रणालीसोबतच वापरकर्त्यांची सतर्कता देखील आवश्यक आहे. जर तुम्ही UPI वापरकर्ता असाल तर हे गोष्टी लक्षात ठेवा:
- तुमचा मोबाईल नंबर वेळेवर KYC द्वारे सत्यापित करावा
- अनोळखी नंबरवरून आलेल्या कॉल किंवा संदेशावर कोणतीही गोपनीय माहिती शेअर करू नका
- कोणत्याही दुव्यावर क्लिक करण्यापूर्वी दोनदा विचार करा
- व्यवहारात काहीही अडचण दिसल्यास लगेच आपल्या बँके किंवा अॅपच्या सहाय्य टीमशी संपर्क साधा
सरकारच्या या उपक्रमाचा व्यापक परिणाम
FRI प्रणाली लागू करणे हे डिजिटल सुरक्षेच्या क्षेत्रात एक ऐतिहासिक पाऊल मानले जात आहे. यामुळे फसवणुकीच्या प्रकरणांमध्ये घट येईल, शिवाय सामान्य नागरिकांचा डिजिटल व्यवहार प्रणालीवर विश्वास अधिक बळकट होईल. सरकारचा हा प्रयत्न डिजिटल इंडिया मिशनला अधिक विश्वासार्ह आणि सुरक्षित बनवेल. येणाऱ्या काळात या प्रणालीला अधिक प्रगत करण्याच्या दिशेने काम केले जाईल.
