भारतीय वायुसेनासम्बन्धी एक रक्षा वेबसाइटले दिएको समाचार अनुसार, भारत सरकारले फ्रान्सबाट थप ४० राफेल लडाकु विमान खरिद गर्ने निर्णय गरेको छ। यो कदम चीनसँगको रक्षा क्षेत्रमा प्रतिस्पर्धा गर्न र भारतीय वायुसेनाको क्षमता अभिवृद्धि गर्ने उद्देश्यले लिइएको हो।
भारतले राफेल लडाकु विमान खरिद गर्दै: भारतले पुनः आफ्नो रक्षा नीतिमा साहसिक र रणनीतिक निर्णय लिँदै विश्वकै अत्याधुनिक र घातक मानिने ४० राफेल लडाकु विमान खरिद गर्ने भएको छ। यो निर्णय त्यस्तो बेलामा लिइएको हो जब भारतीय वायुसेना पुरानो विमानहरूको अवकाशपछि संकटको सामना गरिरहेको छ भने चीनले निरन्तर आफ्नो वायुशक्तिलाई बढाइरहेको छ।
यो सम्झौता भारत र फ्रान्सबीच सरकार–सरकार (G2G) स्तरमा हुनेछ र यसको उद्देश्य केवल संख्या बढाउनु मात्र नभई रणनीतिक सन्तुलन कायम राख्नु पनि हो।
राफेल: शत्रुले डरले सम्झने ब्रह्मास्त्र
डसौल्ट एविएसनद्वारा निर्मित बहुउद्देश्यीय (Multirole) लडाकु विमान राफेललाई कुनै परिचयको आवश्यकता छैन। यो विमानले आकाशमा शत्रुलाई ध्वस्त गर्नुका साथै भुइँमा पनि निशाना बनाउन सक्छ।
भारतसँग पहिले नै ३६ वटा राफेल जेटको एक स्क्वाड्रन छ, जुन अम्बाला र हासिमारा एयरबेसमा तैनाथ छन्। यिनको मारक क्षमता, प्राविधिक श्रेष्ठता र मिसन तयारीलाई ध्यानमा राख्दै थप ४० विमान खरिद गर्नु एउटा स्वाभाविक र रणनीतिक निर्णय हो।
MRFA योजना र ‘फास्ट–ट्र्याक’ राफेल खरिद
भारत लामो समयदेखि MRFA (Multi-Role Fighter Aircraft) योजना अन्तर्गत ११४ लडाकु विमान खरिद गर्ने योजनामा काम गरिरहेको छ। यो सम्झौता हाल प्रारम्भिक वार्ताको चरणमा छ, र कुनै पनि औपचारिक टेन्डर जारी भएको छैन।
यसैबीच, भारत सरकारले भारतीय वायुसेनाको तत्कालीन आवश्यकतालाई ध्यानमा राख्दै फ्रान्सबाट सीधै ४० राफेल जेट खरिद गर्ने निर्णय गरेको छ। यस निर्णयलाई MRFA-प्लस नाम दिइएको छ, जुन वायुसेनाको वर्तमान र भविष्यको आवश्यकताको सन्तुलनलाई ध्यानमा राखी गरिएको हो।
फ्रान्सका रक्षा मन्त्रीको भारत भ्रमणसँग सम्बन्धित संकेतहरू
स्रोतहरूका अनुसार, फ्रान्सका रक्षा मन्त्री अप्रिलको अन्त्यमा भारतको भ्रमण गर्नेछन्। यस भ्रमणको क्रममा भारतीय नौसेनाका लागि २६ राफेल मरीन र वायुसेनाका लागि ४० राफेलको सम्झौतालाई अन्तिम रूप दिइने सम्भावना छ। राफेल मरीन लडाकु विमानहरू भारतको INS विक्रान्त जस्ता विमानवाहक जहाजहरूमा तैनाथ गरिनेछ, जसले नौसेनाको मारक क्षमतालाई धेरै गुणा बढाउनेछ।
किन यो खरिद आवश्यक भयो?
भारतीय वायुसेना हाल ३१ स्क्वाड्रनसँग काम गरिरहेको छ, जबकि यसलाई कम्तीमा ४२.५ स्क्वाड्रनको आवश्यकता छ। हरेक वर्ष पुरानो विमान जस्तै मिग–२१ र मिग–२७ लाई अवकाश दिइँदैछ, जसले गर्दा शक्तीमा ह्रास आइरहेको छ। वायुसेनाका वरिष्ठ अधिकारीहरू र रक्षा विशेषज्ञहरूको विश्वास छ कि चीन र पाकिस्तानको संयुक्त चुनौतीलाई दृष्टिगत गर्दै भारतलाई हरेक वर्ष ३५–४० वटा नयाँ लडाकु विमानको आवश्यकता छ।
एयर मार्शल एपी सिंहले पनि हालै भनेका थिए, हामीले हाम्रो वायुसेनालाई भविष्यका खतराहरूबाट सुसज्जित गर्नुपर्छ, अन्यथा हामीले रणनीतिक क्षति बेहोर्नुपर्नेछ।
‘मेक इन इन्डिया’को ठूलो योगदान
- यस पटकको राफेल सम्झौतामा ‘मेक इन इन्डिया’ पहलमा ठूलो ध्यान केन्द्रित गरिनेछ। केही जेटहरूको एसेम्ब्लिङ वा पार्ट्स निर्माण भारतमा हुने अपेक्षा गरिएको छ, जसले न केवल प्राविधिक आत्मनिर्भरता बढाउनेछ तर रक्षा क्षेत्रमा रोजगारी पनि सिर्जना गर्नेछ।
- यसका साथै, फ्रान्सको कम्पनी सेफ्रानसँग भारतमा हेलिकप्टर इन्जिन निर्माण सम्बन्धी वार्ता पनि यस भ्रमणमा हुन सक्छ। यसले भारतको रक्षा उत्पादन क्षमतालाई नयाँ दिशा दिन सक्छ।
- राफेलको कस्तो शक्ति छ जसले भारतलाई पुनः यो खरिद गर्न बाध्य गरिरहेको छ?
- मारक क्षमता: राफेल SCALP, MICA र Meteor जस्ता मिसाइलहरूले सुसज्जित छ जुन ३०० किमी भन्दा बढी दूरीसम्म मार गर्न सक्छन्।
- इलेक्ट्रोनिक वारफेयर: यसको SPECTRA प्रणाली शत्रुको रडार र मिसाइलबाट बचाउमा निपुण छ।
- सबै मौसममा सञ्चालन: चाहे रात होस्, खराब मौसम होस् वा उचाइ — राफेल हरेक परिस्थितिमा उडान गर्न सक्षम छ।
- दोहोरो भूमिका क्षमता: यो जेटले एउटै मिसनमा एयर सुपीरियोरिटी र ग्राउन्ड अट्याक दुवै गर्न सक्छ।
चीन र पाकिस्तानलाई किन चिन्ता भइरहेको छ?
चीन जे–२० जस्ता पाँचौं पुस्ताका विमानहरू मार्फत आफ्नो वायु सेनालाई आधुनिकीकरण गरिरहेको छ भने पाकिस्तान अझै पनि अमेरिकी एफ–१६ र चीनको JF–१७ जस्ता सीमित क्षमताका विमानहरूमा निर्भर छ। राफेलको दुई स्क्वाड्रनले नै पाकिस्तानलाई रणनीतिक सन्तुलनमा झट्का दिएको थियो — अब ४० वटा थपिने भएपछि अवस्था अझ असहज हुनेछ।
रणनीतिक विज्ञ ब्रह्म चेलाणी भन्छन्, राफेल केवल प्रविधिमा मात्र अद्वितीय छैन, तर यसको मनोवैज्ञानिक प्रभाव पनि छिमेकी देशहरूमा पर्छ। राफेल जेटहरूको डेलिभरी २०२८ देखि सुरु भएर २०३१ सम्ममा पूरा हुन सक्छ। यस अवधिमा भारतीय वायुसेनाले यिनको सञ्चालन, मर्मत र सहायक पूर्वाधारमा ध्यान दिनेछ।
भारत सरकार आगामी वर्षहरूमा AMCA (Advanced Medium Combat Aircraft) जस्ता स्वदेशी स्टेल्थ परियोजनाहरूलाई पनि गति दिइरहेको छ, तर त्यतिन्जेलसम्म राफेल भारतीय सुरक्षा संरचनाको मेरुदण्ड बनेर रहनेछ।
