भारतीय अन्तरिक्ष यात्री शुभंशु शुक्ला अन्तरिक्ष स्टेशनमा पुगेका छन्। उनी १४ दिन अन्तरिक्षमा बिताउनेछन् र सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणसँग सम्बन्धित सात वटा अनुसन्धान परियोजनाहरू सञ्चालन गर्नेछन्। यो अभियान विज्ञान र प्रविधि क्षेत्रमा भारतको लागि ठूलो उपलब्धि हो।
एक्सीओम मिसन: भारतीय अन्तरिक्ष यात्री शुभंशु शुक्लाले एउटा ऐतिहासिक कदम चालेका छन्। उनी निजी अमेरिकी अन्तरिक्ष कम्पनी स्पेसएक्समार्फत २८ घण्टाको यात्रापछि अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन (ISS) मा पुगेका छन्। यो मिसन अन्तर्गत, उनी १४ दिन अन्तरिक्षमा रहनेछन् र त्यहाँ सात महत्वपूर्ण वैज्ञानिक प्रयोगहरू गर्नेछन्। शुभंशु अन्तरिक्ष स्टेशनमा पाइला टेक्ने दोस्रो भारतीय नागरिक बनेका छन्। यसअघि सन् १९८४ मा राकेश शर्माले सोभियत अन्तरिक्ष स्टेशनमा आठ दिन बिताएका थिए।
शुभंशु शुक्लाको ऐतिहासिक अभियान
यो मिसन शुभंशु सहित चार अन्तरिक्ष यात्रीहरूको टोलीले स्पेसएक्सको ड्र्यागन क्याप्सुलमा चढेर सुरु भएको थियो। करिब २८ घण्टाको अन्तरिक्ष यात्रापछि, तिनीहरूको अन्तरिक्ष यान निर्धारित समयभन्दा ३४ मिनेट अगाडि नै ISS सँग डक भयो। यो डकिङ स्वचालित प्रक्रिया मार्फत सम्पन्न भएको थियो।
डकिङपछि, दुई घण्टाको सुरक्षा जाँच प्रक्रिया पूरा गरियो। मिसनको क्रममा, ग्राउन्ड टोलीले अन्तरिक्ष यात्रीहरूसँग सम्पर्क गर्दा, शुभंशुले उत्साहका साथ भने, "अन्तरिक्षबाट नमस्कार।" उनले आफू अन्य अन्तरिक्ष यात्रीहरूसँग त्यहाँ उपस्थित हुन पाउँदा धेरै उत्साहित भएको बताए।
भारतको लागि गौरवको क्षण
शुभंशुको यो मिसन भारतको लागि वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट मात्र महत्त्वपूर्ण छैन, यसले विश्व मञ्चमा देशको अन्तरिक्ष उपलब्धिको प्रतिष्ठा पनि स्थापित गर्छ। उनी अन्तरिक्ष स्टेशनमा यात्रा गर्ने सीमित भारतीयहरूमध्येका एक हुन्। उनको यो सफलता भविष्यका अन्तरिक्ष अभियानहरूका लागि प्रेरणा बन्न सक्छ।
शुभंशु शुक्लाले अन्तरिक्षमा के गर्नेछन्?
शुभंशु शुक्लाले यस मिसनको क्रममा सात विभिन्न वैज्ञानिक प्रयोगहरू सञ्चालन गर्नेछन्, जसको उद्देश्य सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणको प्रभाव बुझ्नु र भविष्यका अन्तरिक्ष अभियानका लागि कुन जैविक र प्राविधिक उपायहरू प्रभावकारी हुन सक्छन् भन्ने पत्ता लगाउनु हो।
मांसपेशीहरूमा सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणको प्रभाव
शुभंशुको पहिलो अनुसन्धान सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणको मांसपेशीहरूमा पर्ने प्रभावसँग सम्बन्धित छ। अन्तरिक्षमा लामो समय बिताउने अन्तरिक्ष यात्रीहरूको मांसपेशीहरूमा कमजोरी देखिन्छ। यस्तो पहिले सुनीता विलियम्सको हकमा पनि भएको थियो।
भारतको स्टेम सेल विज्ञान तथा पुनर्जनन चिकित्सा संस्थानले यस अनुसन्धानमा सहकार्य गरिरहेको छ। यो अध्ययनले सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणमा मांसपेशीहरूको प्रतिक्रियाको अध्ययन गर्नेछ र यसले सम्बन्धित रोगहरूको उपचारमा प्रगति ल्याउन सक्ने सम्भावना छ।
बीउमा सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणको प्रभाव
शुभंशुको दोस्रो प्रयोग बालीका बीउहरूसँग सम्बन्धित छ। यो अनुसन्धानले बीउको आनुवंशिक गुणहरूमा सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणको प्रभावको जाँच गर्नेछ। यसले भविष्यमा अन्तरिक्षमा खेतीपातीको सम्भावनाका लागि महत्त्वपूर्ण कडी बन्न सक्छ।
टार्डिग्रेड्समा अनुसन्धान
तेस्रो अनुसन्धानमा, शुभंशुले टार्डिग्रेड्सको अध्ययन गर्नेछन्। यी आधा मिलिमिटरभन्दा साना जीव हुन्, जसलाई संसारकै सबैभन्दा प्रतिरोधी जीव मानिन्छ। तिनीहरू पृथ्वीमा ६० करोड वर्षदेखि अस्तित्वमा छन्। यो प्रयोगले अन्तरिक्षको कठोर परिस्थितिमा तिनीहरूको व्यवहार अवलोकन गर्नेछ।
माइक्रोएल्गीको अध्ययन
चौथो अनुसन्धानमा, माइक्रोएल्गीको जाँच गरिनेछ। यी शैवालहरू ताजा पानी र समुद्री वातावरण दुवैमा पाइन्छन्। यस अनुसन्धानको उद्देश्य पोषक तत्वको स्रोतको रूपमा अन्तरिक्ष अभियानहरूमा तिनीहरूले सहयोग गर्न सक्छन् कि सक्दैनन् भन्ने निर्धारण गर्नु हो।
मुग र मेथीको बीउको अंकुरण
शुभंशुको पाँचौं अनुसन्धान मुग र मेथीको बीउसँग सम्बन्धित छ। यो प्रयोगले सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणको अवस्थामा बीउको अंकुरण सम्भव छ कि छैन भनेर अध्ययन गर्नेछ। यो अनुसन्धान अन्तरिक्ष खेतीतर्फको दिशामा एक महत्त्वपूर्ण प्रयास मानिन्छ।
ब्याक्टेरियाका दुई स्ट्रेनमा अनुसन्धान
छैटौं अनुसन्धानले ब्याक्टेरियाका दुई स्ट्रेनमा ध्यान केन्द्रित गर्छ। यो अध्ययन अन्तरिक्षमा ब्याक्टेरियाको वृद्धि, प्रतिक्रिया र व्यवहार बुझ्नको लागि सञ्चालन गरिनेछ। यो प्रयोग अन्तरिक्ष स्टेशनको सरसफाइ, स्वास्थ्य र सुरक्षाका लागि आवश्यक छ।
आँखामा स्क्रिनको प्रभाव
सातौं र अन्तिम अनुसन्धानमा, शुभंशुले सूक्ष्मगुरुत्वाकर्षणको अवस्थामा कम्प्युटर स्क्रिनबाट आउने प्रकाश र तरंगहरूको आँखामा पर्ने प्रभावको अनुसन्धान गर्नेछन्। यो अनुसन्धान विशेष गरी लामो समयसम्म डिजिटल उपकरणको सम्पर्कमा रहने अन्तरिक्ष यात्रीहरूका लागि महत्त्वपूर्ण छ।
