सन् २०२५ को सुरुवात पछि भारतले अन्तर्राष्ट्रिय पासपोर्टको क्षमतामा ठूलो फड्को मारेको छ। हेनले पासपोर्ट इन्डेक्सका अनुसार, भारतको पासपोर्ट वरीयता जनवरी २०२५ मा ८५औँ स्थानबाट सुधार भएर अब ७७औँ स्थानमा पुगेको छ।
भारतको पासपोर्ट शक्तिमा वृद्धि: भारतीय पासपोर्टको विश्वव्यापी वरीयतामा ठूलो सुधार देखिएको छ। हेनले पासपोर्ट इन्डेक्स (Henley Passport Index) जुलाई २०२५ को रिपोर्ट अनुसार, भारतको वरीयता ८५औँ स्थानबाट बढेर अब ७७औँ स्थानमा पुगेको छ। यो सुधार अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा भारतको बढ्दो कूटनीतिक पहुँच र बलियो द्विपक्षीय सम्झौताको परिणाम हो। भारतका नागरिकहरूले अब ५९ देशहरूमा भिसा-मुक्त वा भिसा अन-अराइभल सुविधाको लाभ लिन सक्नेछन्।
हेनले पासपोर्ट इन्डेक्स: यो वरीयता के हो?
हेनले पासपोर्ट इन्डेक्स एक प्रतिष्ठित विश्वव्यापी रिपोर्ट हो, जसले कुनै देशको पासपोर्ट धारकले संसारका कति देशहरूमा भिसा बिना वा भिसा अन-अराइभलमा यात्रा गर्न सक्छन् भन्ने आकलन गर्छ। यो डेटा IATA (International Air Transport Association) को आधिकारिक तथ्याङ्कमा आधारित हुन्छ र प्रत्येक त्रैमासिकमा अपडेट गरिन्छ।
जनवरी २०२५ पछि भारतको पासपोर्टमा दुई नयाँ देशहरूले भिसा-मुक्त प्रवेशको सुविधा दिएका छन्, जसले गर्दा अब कुल ५९ गन्तव्यहरूमा भारतीय नागरिकहरूले पूर्व भिसा बिना यात्रा गर्न सक्छन्। यद्यपि यो संख्यामा भएको वृद्धि सामान्य देखिए पनि, यसले भारतको विश्वव्यापी कूटनीतिक सफलतालाई सङ्केत गर्छ। विज्ञहरू मान्छन् कि भारतले यो उपलब्धि कूटनीतिक सम्बन्धको सुदृढीकरण, व्यापारिक सम्झौता र विश्वव्यापी मञ्चहरूमा सक्रिय सहभागिताको बलमा हासिल गरेको हो।
सिंगापुर शीर्ष स्थानमा कायमै, जापान र दक्षिण कोरिया पनि अगाडि
२०२५ को रिपोर्टमा सिंगापुरले आफ्नो शीर्ष स्थान कायम राखेको छ। सिंगापुरका पासपोर्ट धारकहरूलाई अब २२७ मध्ये १९३ देशहरूमा भिसा-मुक्त यात्राको सुविधा छ। त्यस्तै, जापान र दक्षिण कोरिया संयुक्त रूपमा दोस्रो स्थानमा छन्, जसका पासपोर्टमा १९० गन्तव्यहरूमा भिसा-मुक्त पहुँच छ। युरोपेली देशहरूको दबदबा यस वरीयतामा स्पष्ट रूपमा देखिन्छ:
- तेस्रो स्थानमा डेनमार्क, फिनल्यान्ड, फ्रान्स, जर्मनी, आयरल्यान्ड, इटाली र स्पेन छन् — यी देशका नागरिकहरूले १८९ देशहरूमा भिसा-मुक्त यात्रा गर्न सक्छन्।
- चौथो स्थानमा अस्ट्रिया, बेल्जियम, नेदरल्याण्ड, नर्वे, पोर्चुगल, लक्जमबर्ग र स्वीडेन छन् — यिनीहरूको स्कोर १८८ गन्तव्य छ।
- पाँचौं स्थानमा न्यूजिल्यान्ड, ग्रीस र स्विजरल्याण्ड छन् — यिनीहरूको पासपोर्टबाट १८७ देशहरूमा यात्रा सम्भव छ।
साउदी अरबको वरीयतामा सुधार, अमेरिकालाई खतरा
साउदी अरबले पनि आफ्नो पासपोर्ट शक्तिमा बढोत्तरी गरेको छ। त्यसको भिसा-मुक्त गन्तव्यहरूको संख्या अब ९१ पुगेको छ, जसले गर्दा त्यसको वरीयता ५८औँ बाट बढेर ५४औँ स्थानमा पुगेको छ। अर्कोतर्फ, अमेरिका र बेलायत जस्ता पश्चिमी देशहरूको वरीयतामा गिरावट आएको छ। बेलायत अब १८६ देशहरूको पहुँचका साथ छैटौं स्थानमा छ, जबकि अमेरिका १८२ गन्तव्यहरूको साथ १०औँ स्थानमा झरेको छ। विज्ञहरू मान्छन् कि विश्वव्यापी राजनीतिक अस्थिरता, सुरक्षा नीतिहरूमा परिवर्तन र कूटनीतिक सम्बन्धहरूको जटिलता यसका कारणहरू हुन्।
भारतको लागि अगाडि के?
भारतको भिसा-मुक्त पहुँचमा भविष्यमा अझ सुधारको सम्भावना छ, विशेषगरी यदि भारत:
- अधिक द्विपक्षीय यात्रा सम्झौताहरू गर्छ
- ई-भिसा प्रणालीलाई विस्तार गर्छ
- पर्यटन, व्यापार र शिक्षाको क्षेत्रमा सहयोग बढाउँछ
यस्तो अपेक्षा गरिएको छ कि आउने वर्षहरूमा भारतको पासपोर्ट वरीयता शीर्ष ५० मा पुग्न सक्छ, बशर्ते विदेश नीति र विश्वव्यापी सन्धिहरूमा निरन्तर सुधार होस्।
