भारतीय शास्त्रीय संगीतका महान् गुरु र बनारस घरानासँग सम्बन्धित प्रसिद्ध गायक पण्डित छन्नूलाल मिश्रको ९१औं वर्षमा निधन भएको छ। लामो समयदेखि बिरामी रहेका पण्डितजीको अन्तिम संस्कार बनारसमा हुनेछ। संगीत जगतमा शोकको बादल छाएको छ।
नयाँ दिल्ली: भारतीय शास्त्रीय संगीत जगतका महान कलाकार तथा बनारस घरानाका प्रसिद्ध गायक पण्डित छन्नूलाल मिश्रको ९१ वर्षको उमेरमा निधन भएको छ। उहाँको बिहीबार बिहान ४.१५ बजे निधन भयो। उहाँ लामो समयदेखि बिरामी हुनुहुन्थ्यो र हालसालै उहाँलाई सामान्य हृदयघात भएको थियो। उहाँको निधनमा संगीत जगतले गहिरो दुःख व्यक्त गरेको छ। अन्तिम संस्कार बनारसमा हुनेछ।
तीन हप्ताको उपचार
गत तीन हप्तादेखि पण्डित छन्नूलाल मिश्रको स्वास्थ्य नाजुक बनेको थियो। शनिबार उहाँलाई सामान्य हृदयघात भएको थियो, जसपछि परिवारका सदस्यहरूले उहाँलाई बनारस हिन्दू विश्वविद्यालय (बीएचयू) को आपतकालीन वार्डमा लगेका थिए। जाँचपछि डाक्टरहरूले उहाँलाई छातीमा संक्रमण र एनिमियाको समस्या रहेको बताएका थिए। तीन हप्ताको उपचारपछि शुक्रबार उहाँलाई अस्पतालबाट डिस्चार्ज गरिएको थियो।
यसपछि उहाँकी छोरी नम्रता मिश्रले उहाँलाई मिर्जापुरस्थित आफ्नै घर लगेकी थिइन्। उहाँलाई रामकृष्ण सेवा मिशन अस्पतालमा पनि भर्ना गरिएको थियो। उहाँ उपचाररत हुनुहुन्थ्यो र बिहीबार बिहान उहाँको निधन भयो।
छोरीले जानकारी दिइन्
पण्डित छन्नूलाल मिश्रको निधनको खबर उहाँकी छोरी नम्रता मिश्रले पुष्टि गरेकी हुन्। उहाँले बताउनुभयो कि उहाँका बुबा मिर्जापुरस्थित आफ्नै घरमा हुनुहुन्थ्यो। बिहीबार बिहान अचानक उहाँको स्वास्थ्य बिग्रियो र बिहान ४.१५ बजे उहाँले अन्तिम सास लिनुभयो। परिवारका सदस्यहरूले जानकारी दिएअनुसार अन्तिम संस्कार बनारसमा नै हुनेछ, जहाँ उहाँले आफ्नो जीवन कला र संगीतलाई समर्पित गर्नुभएको थियो।
को थिए पण्डित छन्नूलाल मिश्र?
आजमगढमा जन्मनुभएका पण्डित छन्नूलाल मिश्रले बनारसलाई आफ्नो कर्मभूमि बनाउनुभयो। उहाँ बनारस घरानाका प्रमुख प्रतिनिधि हुनुहुन्थ्यो। उहाँले आफ्नो गायकीबाट ठुमरी, दादरा, चैती, भजनजस्ता शास्त्रीय संगीत शैलीहरूलाई नयाँ आयाम दिनुभयो। उहाँको मधुर आवाज र शैलीको विशिष्टताले उहाँलाई भारतका साथै विदेशमा पनि ख्याति दिलायो।
पण्डितजी संगीतलाई केवल एक कला मात्र नभई साधना र जीवनको अविभाज्य अंग मान्नुहुन्थ्यो। उहाँको गायकीमा गहिराइ, भावना र आध्यात्मिकताको एक अनौठो संगम देख्न पाइन्थ्यो।
पुरस्कार र उपलब्धिहरू
संगीत जगतमा उहाँको योगदानको कदर गर्दै, पण्डित छन्नूलाल मिश्रलाई धेरै ठूला पुरस्कारहरूले सम्मानित गरिएको थियो। सन् २०१० मा संयुक्त प्रगतिशील गठबन्धन (युपीए) सरकारको कार्यकालमा उहाँलाई पद्म भूषणले सम्मानित गरियो। यसबाहेक, उत्तर प्रदेश सरकारले उहाँलाई यश भारती सम्मान पनि प्रदान गरेको थियो।
सन् २०१७ मा उहाँलाई देशको सर्वोच्च नागरिक पुरस्कारमध्ये एक, पद्म विभूषणले सम्मानित गरियो। त्यसबेलाका राष्ट्रपति राम नाथ कोविन्दले उहाँलाई यो पुरस्कार प्रदान गर्नुभएको थियो। यो उहाँको सांगीतिक उपलब्धि र भारतीय शास्त्रीय संगीतमा उहाँको योगदानको कदर थियो।
प्रधानमन्त्री मोदीसँगको एक विशेष सम्बन्ध
पण्डित छन्नूलाल मिश्रको राजनीतिक जगतसँग पनि सम्बन्ध थियो। जब प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले २०१४ को लोकसभा चुनावमा वाराणसीबाट चुनाव लड्ने निर्णय गर्नुभएको थियो, तब पण्डित छन्नूलाल मिश्र उहाँका प्रस्तावकहरूमध्ये एक हुनुहुन्थ्यो। यो यस कुराको प्रमाण हो कि उहाँ केवल एक कलाकार मात्र नभई सामाजिक र सांस्कृतिक जीवनमा पनि एक सम्मानित व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो।
संगीत शिक्षा र बनारस घराना
पण्डित छन्नूलाल मिश्रले बनारस घरानाको परम्परालाई अगाडि बढाउन आफ्नो जीवन समर्पित गर्नुभयो। उहाँले ठुमरी, दादरा, चैतीजस्ता शास्त्रीय शैलीहरूलाई आफ्नो मधुर आवाजले आम मानिससम्म पुर्याउनुभयो। उहाँद्वारा गाइएका भजन र परम्परागत गीतहरूले श्रोताहरूलाई सधैं एक आध्यात्मिक अनुभव प्रदान गर्थे।
बनारसका गल्लीहरू र घाटहरूमा उहाँको संगीतले मानिसहरूको मन छोयो। उहाँ सधैं भन्नुहुन्थ्यो कि संगीत केवल स्टेजमा गाउने माध्यम मात्र होइन, बरु यो आत्मासँग जोडिने एक तरिका हो।
विद्यार्थी र संगीतप्रेमीहरूमा शोक
पण्डित छन्नूलाल मिश्रको निधनमा उहाँका विद्यार्थीहरू र संगीतप्रेमीहरूले गहिरो दुःख व्यक्त गरेका छन्। उहाँका विद्यार्थीहरूले उहाँलाई केवल एक गुरु मात्र नभई एक बुबाको रूपमा पनि हेर्थे। उहाँको नेतृत्वमा धेरै नयाँ कलाकारहरूले शास्त्रीय संगीतमा आफ्नो पहिचान बनाएका थिए।
संगीतप्रेमीहरूको भनाइ छ कि उहाँको निधनले शास्त्रीय संगीत जगतमा एक अपूरणीय क्षति पुर्याएको छ। उहाँको गायकीको मधुरता र विशिष्ट शैलीलाई संगीतको इतिहासमा सधैं स्मरण गरिनेछ।
भारतीय शास्त्रीय संगीतलाई नयाँ दिशा दिए
पण्डितजीले आफ्नो गायकीमार्फत शास्त्रीय संगीतलाई आम मानिससम्म पुर्याउनुभयो। उहाँले यसलाई केवल विद्वानहरूसम्म सीमित नराखी आम श्रोताहरूमाझ पनि लोकप्रिय बनाउनुभयो। उहाँका भजन र ठुमरीहरूले मानिसहरूलाई भारतीय संस्कृतिसँग गहिरो रूपमा जोड्न मद्दत गरे। उहाँको शैलीमा रागहरूको परम्परासँगै सरलता पनि थियो। यस कारण, उहाँ ठूला कार्यक्रमदेखि साना सांस्कृतिक समारोहहरूसम्म उत्तिकै मन पराइन्थे।
बनारसमा अन्तिम संस्कार
परिवारले जानकारी दिएअनुसार पण्डित छन्नूलाल मिश्रको अन्तिम संस्कार बनारसमा हुनेछ। बनारस उहाँको कर्मभूमि थियो, जहाँ उहाँले आफ्नो संगीत शिक्षालाई एक उच्च स्तरमा पुर्याउनुभयो। संगीत जगत र उहाँका विद्यार्थीहरू अन्तिम दर्शनका लागि बनारसमा भेला हुनेछन्।
