पृथ्वी पुनः अन्तरिक्षको अदृश्य शक्तिको निशानामा परेको छ। यसपटक हाम्रो सौर्यमण्डलको केन्द्र – सूर्य नै निशानामा परेको छ। अमेरिकी अन्तरिक्ष संस्था नासाले चेतावनी जारी गरेको छ कि, सूर्यमा हालै रेकर्ड गरिएका तीव्र विस्फोटहरू शक्तिशाली सौर्य आँधीको रूपमा पृथ्वीतिर आइरहेका छन्। यसको फलस्वरूप विश्वव्यापी रूपमा मोबाइल नेटवर्क, इन्टरनेट सेवा र विद्युत् ग्रिडमा व्यापक प्रभाव पर्न सक्छ।
सूर्यको सतहमा उथलपुथल: AR4087 सनस्पटको आन्दोलन
गत केही हप्तादेखि सूर्यको सतहको एक निश्चित क्षेत्र सक्रिय छ, जसलाई वैज्ञानिकहरूले 'AR4087 सनस्पट' नाम दिएका छन्। यो क्षेत्र अत्यन्त उच्च-शक्तिशाली छ र निरन्तर उच्च तीव्रताको सौर्य विस्फोट – जसलाई 'X-क्लास सोलार फ्लेयर' भनिन्छ – बाहिर निकालिरहेको छ। यी फ्लेयरहरूले यति उच्च शक्ति बोकेका छन् कि, यसले प्रत्यक्ष रूपमा पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रलाई प्रभावित गर्दछ।
मे १३ मा जब पहिलो X1.2 फ्लेयर पृथ्वीतिर आएको थियो, तब वैज्ञानिकहरूले यसको गम्भीरता बुझेका थिए। तर अर्को दिन X2.7 फ्लेयरको विस्फोटले विश्वभरको रेडियो संकेतलाई अस्थिर बनाएको थियो।
कहाँ प्रभाव देखिएको छ? को को प्रभावित भएका छन्?
दोस्रो ठूलो विस्फोट पछि अमेरिका, युरोप, अफ्रिका र दक्षिण एशियाका धेरै भागमा रेडियो सम्पर्कमा अवरोध आएको थियो। हवाई यातायात, समुद्री नेभिगेसन र रक्षा क्षेत्रको सञ्चार च्यानल पनि यसको प्रभावमा परेको थियो। भारतका केही भागमा मोबाइल नेटवर्कमा पनि अस्थायी अवरोध देखिएको छ।
विशेषज्ञहरूका अनुसार, यदि आगामी केही दिनमा सूर्यबाट अझ शक्तिशाली फ्लेयर निस्किएमा, मोबाइल टावर, इन्टरनेट ब्याकबोन र जीपीएस प्रणालीसम्म जोखिममा पर्न सक्छन्।
सौर्य आँधी के हो र यो किन खतरनाक छ?
सौर्य आँधी वास्तवमा सूर्यको सतहमा हुने भयानक चुम्बकीय विस्फोट हो, जसको फलस्वरूप शक्ति, प्लाज्मा र चार्ज गरिएका कणहरूको तीव्र प्रवाह निस्कन्छ। जब यी प्रवाहहरू पृथ्वीतिर आउँछन्, तब हाम्रो ग्रहको चुम्बकीय क्षेत्र प्रभावित हुन्छ। यसको फलस्वरूप केवल रेडियो सम्पर्कमा मात्र अवरोध हुँदैन, बरु उपग्रह प्रणाली, इन्टरनेटको अन्डरसी केबल र विद्युत् ट्रान्सफर्मर सम्म नष्ट हुन सक्छन्।
अमेरिका तयारी गरिरहेको छ, भारतलाई पनि सतर्क रहनुपर्नेछ
यो खतराको संकेत पाएर अमेरिकाले मे ८ मा कोलोराडोमा एक विशेष अभ्यास गरेको थियो। यसमा अन्तरिक्ष एजेन्सी, राष्ट्रिय सुरक्षा समूह र साइबर पूर्वाधारसँग सम्बन्धित विशेषज्ञहरूले भाग लिएका थिए। यस अभ्यासमा एक काल्पनिक अवस्था सिर्जना गरिएको थियो कि, यदि २०२८ मा एक विशाल सौर्य आँधी पृथ्वीमा आक्रमण गर्यो भने के हुन्छ।
ड्रिलमा अनुमान गरिएको थियो कि, एक भयानक आँधीले अमेरिकाका धेरै क्षेत्रलाई अँध्यारोमा धकेल्न सक्छ, इन्टरनेट सेवा बन्द हुन सक्छ र विद्युत् ग्रिड पूर्ण रूपमा क्षतिग्रस्त हुन सक्छ। यस अभ्यास मार्फत सरकारले संकटको समयमा कसरी प्रतिक्रिया दिने भन्ने बुझ्न चाहेको छ।
सामान्य नागरिकहरूले के गर्ने?
वैज्ञानिकहरूलाई लाग्छ कि, यस प्रकारको खतराबाट पूर्ण रूपमा सुरक्षित हुन सम्भव छैन, तर सावधानी अपनाएर क्षति कम गर्न अवश्य सम्भव छ। साधारण मानिसहरूले केही कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ:
- मोबाइल नेटवर्कमा पूर्ण रूपमा निर्भर नहुनुहोस्। आवश्यक कुराहरूको लागि ल्यान्डलाइन, टु-वे रेडियो वा स्याटेलाइट फोन जस्ता बैकअप विकल्पको व्यवस्था राख्नुहोस्।
- बैकअप पावर सिस्टम तयार राख्नुहोस्। सोलार लाइट, पावर बैंक र जेनेरेटर जस्ता उपकरणहरूको उपलब्धता राख्नुहोस्।
- रेडियो वा सरकारी चेतावनी प्रणालीमा ध्यान दिनुहोस्। सौर्य आँधीको बारेमा पहिले नै चेतावनी दिइन्छ, जुन मिडिया र मौसम संस्थाहरू मार्फत प्राप्त गर्न सकिन्छ।
- डिजिटल डाटाको बैकअप लिनुहोस्। कम्प्युटर, मोबाइल र आवश्यक उपकरणहरूको डाटा क्लाउड वा हार्ड ड्राइभमा सुरक्षित राख्नुहोस्।
वैज्ञानिकहरूको नजर प्रत्येक क्षण सूर्यमा
नासा र युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सी (ईएसए) को टोलीले निरन्तर सूर्यको गतिविधिमा नजर राखिरहेको छ। हाल, जुन भागमा यी विस्फोटहरू भइरहेका छन्, त्यो निरन्तर पृथ्वीतिर घुमिरहेको छ। यसको अर्थ हो कि खतरा अझै टरिसकेको छैन।
वैज्ञानिकहरू भन्छन् कि, सौर्य चक्र आफ्नो चरम चरणतिर अगाडि बढिरहेको छ, र यस समयमा सौर्य गतिविधि बढ्नु सामान्य हो। यद्यपि, यो पनि एक संकेत हो कि हामीले हाम्रो डिजिटल र विद्युत् प्रणालीलाई अझ बलियो बनाउन आवश्यक छ।
