હિંદુ પંચાંગ અનુસાર, વર્ષ 2025 માં દેવઉઠી એકાદશી અથવા દેવોત્થાન એકાદશીનું વ્રત 1 નવેમ્બર 2025, શનિવારના રોજ મનાવવામાં આવશે. આ તિથિ ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે કારણ કે આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ તેમની ચાર મહિનાની યોગનિદ્રામાંથી જાગૃત થાય છે અને ફરી એકવાર સૃષ્ટિના કાર્યોનું સંચાલન સંભાળે છે. આ સાથે જ ચાતુર્માસનો સમાપ્તિ થાય છે અને લગ્ન, ગૃહ પ્રવેશ, મુંડન જેવા તમામ શુભ કાર્યોની શરૂઆત થાય છે.
Devuthani Ekadashi: આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ અને માતા તુલસીની પૂજા વિશેષ રૂપે કરવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જે વ્યક્તિ આ દિવસે નિયમો અને શ્રદ્ધા સાથે વ્રત કરે છે, તેના જીવનમાંથી નકારાત્મકતા દૂર થાય છે અને સુખ-સમૃદ્ધિનો વાસ થાય છે. પરંતુ શાસ્ત્રોમાં એ પણ કહેવાયું છે કે આ દિવસે કેટલાક કાર્યો ભૂલથી પણ ન કરવા જોઈએ, અન્યથા તેની નકારાત્મક અસર વ્યક્તિના જીવન પર પડી શકે છે. ચાલો જાણીએ તે કાર્યો વિશે જે આ પવિત્ર દિવસે વર્જિત માનવામાં આવ્યા છે.
દેવઉઠી એકાદશીનું મહત્વ
દેવઉઠી એકાદશી, જેને પ્રબોધિની એકાદશી અથવા તુલસી એકાદશી પણ કહેવામાં આવે છે, તે કાર્તિક માસના શુક્લ પક્ષની એકાદશી તિથિએ મનાવવામાં આવે છે. ધાર્મિક માન્યતા છે કે ચાર મહિના સુધી યોગનિદ્રામાં રહ્યા પછી જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુ જાગૃત થાય છે, ત્યારે પૃથ્વી પર ફરીથી શુભ કાર્યોનો આરંભ થાય છે. આ ચાર મહિનાને ચાતુર્માસ કહેવાય છે, જેમાં કોઈ માંગલિક કાર્ય કરવામાં આવતા નથી.
આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ અને માતા તુલસીના વિવાહ પણ સંપન્ન કરાવવામાં આવે છે. આ વિવાહ પ્રતીકાત્મક રીતે અસુરો પર દેવતાઓની વિજય અને ધર્મની પુનઃસ્થાપના દર્શાવે છે. આ જ કારણ છે કે આ દિવસને ઘણા પરિવારોમાં અત્યંત હર્ષોલ્લાસ સાથે મનાવવામાં આવે છે.
આ કાર્યોથી દૂર રહો
1. એકાદશીના દિવસે ચોખા ન ખાઓ
દેવઉઠી એકાદશીના દિવસે ચોખાનું સેવન સંપૂર્ણપણે વર્જિત માનવામાં આવ્યું છે. ધાર્મિક માન્યતા છે કે આ દિવસે ચોખા ખાવાથી વ્યક્તિ આગલા જન્મમાં કીટ-પતંગની યોનિમાં જન્મ લે છે. શાસ્ત્રોમાં કહેવાયું છે કે ચોખામાં ‘જળ તત્વ’ વધુ હોય છે, અને તે આળસ વધારે છે. તેથી આ દિવસે વ્રત રાખનારાઓએ જ નહીં, પરંતુ ઘરના અન્ય સભ્યોએ પણ ચોખા ન ખાવા જોઈએ.
જો તમે વ્રત પર છો, તો ફળો, સાબુદાણા, મગફળી અથવા શિંગોડાના લોટમાંથી બનેલા વ્યંજન ખાઈ શકો છો. તેનાથી ઉર્જા પણ જળવાઈ રહે છે અને વ્રત પણ સફળ થાય છે.
2. તુલસીના પાંદડા તોડવા અશુભ મનાય છે
દેવઉઠી એકાદશીના દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ અને માતા તુલસીના વિવાહ થાય છે. આ દિવસે તુલસી માતા સ્વયં પણ વ્રત રાખે છે, તેથી આ દિવસે તુલસીના પાંદડા ન તોડવા જોઈએ.
જો તમે ભગવાન વિષ્ણુને ભોગ લગાવવા માંગતા હો, તો તુલસીના પાંદડા એક દિવસ પહેલા જ તોડીને રાખી લો. આ દિવસે તુલસીની પૂજા કરવી અને તુલસી વિવાહમાં ભાગ લેવો અત્યંત શુભ માનવામાં આવે છે. તુલસી માતાને દીપક અર્પણ કરવાથી ઘરમાં સકારાત્મક ઉર્જાનો સંચાર થાય છે.
3. માંસ-મદિરા અને તામસિક ભોજનથી દૂર રહો
એકાદશીનો દિવસ સાત્વિકતાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. શાસ્ત્રોમાં સ્પષ્ટપણે ઉલ્લેખ છે કે આ દિવસે માંસ, મદિરા, ડુંગળી, લસણ અને તામસિક ભોજનનું સેવન વર્જિત છે. આવું કરવાથી વ્રતનું ફળ નષ્ટ થઈ જાય છે અને જીવનમાં નકારાત્મક અસર પડી શકે છે.
આ દિવસે મન, વચન અને કર્મથી શુદ્ધ રહેવું જોઈએ. ભગવાન વિષ્ણુની ભક્તિમાં લીન થઈને ભજન-કીર્તન, કથા-પાઠ અને ધ્યાન કરવાથી પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે.
4. દિવસે સૂવું ન જોઈએ
દેવઉઠી એકાદશી પર દિવસે સૂવું વર્જિત માનવામાં આવ્યું છે. કહેવાય છે કે આ દિવસે જે વ્યક્તિ દિવસે સૂએ છે, તેનું વ્રત અધૂરું રહી જાય છે. ધાર્મિક માન્યતા છે કે એકાદશીના દિવસે જાગરણ કરવું શુભ હોય છે કારણ કે તેનાથી મનુષ્યને વિષ્ણુ લોકની પ્રાપ્તિ થાય છે.
આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુની પ્રતિમા કે તસવીર સામે દીવો પ્રગટાવી કથા સાંભળવી જોઈએ અને ભજન-કીર્તન કરવું જોઈએ. આખી રાત ભગવાનના નામનું સ્મરણ કરવું આ દિવસે વિશેષ ફળદાયી માનવામાં આવ્યું છે.
5. વાદ-વિવાદ અને કટુ વચનથી બચો
દેવઉઠી એકાદશીના દિવસે મનને શાંત અને સંયમિત રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે. કોઈની સાથે ઝઘડો કે દલીલ કરવાનું ટાળવું જોઈએ. સાથે જ કોઈ પ્રત્યે અપશબ્દો કે કટુ વચન ન બોલવા જોઈએ. ધાર્મિક માન્યતા છે કે આ દિવસે નકારાત્મક વિચારો અને વર્તન વ્રતનું ફળ નષ્ટ કરી દે છે.
તેથી પ્રયાસ કરો કે આખો દિવસ સકારાત્મક વિચાર રાખો અને પ્રેમ, દયા અને સહનશીલતાના ભાવોને અપનાવો.
દેવઉઠી એકાદશીની પૂજા વિધિ
દેવઉઠી એકાદશીના દિવસે સવારે સ્નાન કર્યા પછી વ્રતનો સંકલ્પ લેવામાં આવે છે. ભગવાન વિષ્ણુની પીતાંબર વસ્ત્રોમાં મૂર્તિ સ્થાપિત કરો અને તુલસી સાથે તેમનું પૂજન કરો. તુલસી-દલ, પંચામૃત, દૂધ, દહીં, ઘી, મધ અને ગંગાજળથી ભગવાનનો અભિષેક કરો.
રાત્રિમાં જાગરણ કરો અને બીજા દિવસે દ્વાદશી તિથિએ વ્રતનું પારણ કરો. માન્યતા છે કે આ દિવસે વ્રત રાખવાથી અને દાન કરવાથી અક્ષય પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ધાર્મિક મહત્વ અને વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણ
દેવઉઠી એકાદશી માત્ર ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ જ નહીં, પરંતુ વૈજ્ઞાનિક રીતે પણ મહત્વપૂર્ણ છે. આ સમય વર્ષના એવા દોરમાં આવે છે જ્યારે ઋતુ પરિવર્તન થઈ રહ્યું હોય છે. વ્રત અને સાત્વિક ભોજન શરીરને ડિટોક્સ કરવાનું કામ કરે છે. તુલસી પૂજા અને જાગરણથી માનસિક શાંતિ અને સકારાત્મકતા વધે છે.
શાસ્ત્રોમાં કહેવાયું છે કે આ દિવસે કરવામાં આવેલું એક નાનું શુભ કાર્ય પણ સામાન્ય દિવસોની તુલનામાં અનેક ગણું વધુ ફળદાયી હોય છે.
