નાસાનાં અંતરિક્ષયાત્રી નિકોલ એયર્સે અંતરિક્ષ સ્ટેશનથી તોફાન પર એક દુર્લભ લાલ સ્પ્રાઈટની તસવીર લીધી, જે ઉપલા વાતાવરણની રહસ્યમય વિદ્યુત ઘટના છે. આ નાસાના સ્પ્રાઈટક્યુલર પ્રોજેક્ટ માટે મહત્ત્વપૂર્ણ ડેટા સાબિત થઈ.
Space: અંતરિક્ષથી લેવામાં આવેલી અનોખી તસવીરોમાં એક બીજો ઐતિહાસિક પળ ઉમેરાયો છે. જુલાઈ 2025ની શરૂઆતમાં, નાસાની અંતરિક્ષયાત્રી નિકોલ "વેપર" એયર્સે આંતરરાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ સ્ટેશન (ISS)થી એક તોફાન ઉપર દુર્લભ લાલ સ્પ્રાઈટની તસવીર ખેંચી. આ ઘટના વૈજ્ઞાનિકો માટે એક ઉત્સાહજનક ક્ષણ સાબિત થઈ છે, કારણ કે સ્પ્રાઈટ્સ આજે પણ વાતાવરણીય ઘટનાઓના સૌથી ઓછા સમજેલા પાસાઓમાંથી એક છે.
શું હોય છે 'સ્પ્રાઈટ'?
સ્પ્રાઈટ એક પ્રકારની વિદ્યુત ઘટના છે જે સામાન્ય વીજળી પડવાની ઘટનાથી ઘણી અલગ હોય છે. આ ઉપલા વાતાવરણમાં 50 થી 80 કિલોમીટરની ઊંચાઈ પર દેખાય છે અને તેની ચમક ફક્ત થોડી મિલિસેકન્ડ સુધી રહે છે. સ્પ્રાઈટ્સ સામાન્ય રીતે શક્તિશાળી વીજળી પડ્યા પછી ગર્જના કરતા વાદળોની ઉપર ઉત્પન્ન થાય છે. તેને નરી આંખોથી જોઈ શકવું મુશ્કેલ હોય છે, તેથી તેની તસવીરો અને વીડિયો વૈજ્ઞાનિકો માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ હોય છે. નિકોલ એયર્સ દ્વારા લેવામાં આવેલી આ તસવીરમાં સ્પ્રાઈટ એક વિશાળ ઊંધી છત્રીની જેમ આકાશમાં ફેલાયેલો દેખાય છે, જે લાલ રોશનીની ચમક સાથે ખૂબ જ આકર્ષક લાગે છે.
આંતરરાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ સ્ટેશન (ISS)થી મળેલું અદભુત દ્રશ્ય
નિકોલ એયર્સ જ્યારે 250 માઈલ (લગભગ 400 કિલોમીટર)ની ઊંચાઈથી પૃથ્વીની પરિક્રમા કરી રહી હતી, ત્યારે તેણે આ અદભુત ઘટના મેક્સિકો અને દક્ષિણ અમેરિકાની ઉપરના તોફાની વાદળોમાં થતી જોઈ. અંતરિક્ષથી વાદળો ઉપરનું દ્રશ્ય સ્પષ્ટ અને વિશાળ હોય છે, જેનાથી આ ક્ષણભંગુર ઘટનાઓને ઓળખવી સરળ થઈ જાય છે. તેમણે જણાવ્યું કે અંતરિક્ષ સ્ટેશન એક આદર્શ સ્થાન છે, જ્યાંથી વૈજ્ઞાનિકો આ અલ્પકાલીન અને રહસ્યમય ઘટનાઓને સરળતાથી રેકોર્ડ કરી શકે છે. આ જ કારણ છે કે અંતરિક્ષથી લેવામાં આવેલી આ તસવીર સ્પ્રાઈટ રિસર્ચમાં એક મોટી ઉપલબ્ધિ માનવામાં આવી રહી છે.
સ્પ્રાઈટક્યુલર: વિજ્ઞાન અને સામાન્ય જનતાનો મેળાપ
નાસાની સ્પ્રાઈટક્યુલર (Spriteacular) નામની નાગરિક-વિજ્ઞાન પરિયોજના સ્પ્રાઈટ્સ અને અન્ય ઉપલા વાતાવરણીય ઘટનાઓ પર ડેટા એકત્ર કરવા માટે બનાવવામાં આવી છે. તેમાં કેમેરા રાખતા સામાન્ય લોકો પણ ભાગ લઈ શકે છે અને પોતાની તસવીરો પરિયોજનામાં મોકલી શકે છે. 2022માં શરૂ થયેલી આ પહેલમાં અત્યાર સુધી 21 દેશોના 800થી વધુ નાગરિકો સામેલ થઈ ચૂક્યા છે, જેમણે કુલ 360થી વધુ સ્પ્રાઈટ ઘટનાઓને ડોક્યુમેન્ટ કરી છે.
અંતરિક્ષથી નવા દ્રષ્ટિકોણની શરૂઆત
ISSથી લેવામાં આવેલી તસવીરો વૈજ્ઞાનિકોને એવો નજારો આપે છે જે ધરતી પરથી શક્ય નથી હોતો. જ્યારે વાદળો ઉપરથી જોવામાં આવે છે, ત્યારે સ્પ્રાઈટ્સની બનાવટ, ફેલાવો અને રંગ વધારે સ્પષ્ટ નજરે આવે છે. આ જ કારણ છે કે હવે નાસાના ઘણા અંતરિક્ષયાત્રીઓ નિયમિત રૂપે આ પ્રકારની ઘટનાઓને ડોક્યુમેન્ટ કરી રહ્યા છે.
સ્પ્રાઈટ્સ ફક્ત પૃથ્વી સુધી મર્યાદિત નથી
સ્પ્રાઈટ્સ ફક્ત પૃથ્વીની જ નહીં, પરંતુ અન્ય ગ્રહોની વાતાવરણીય પ્રક્રિયાઓનો પણ ભાગ હોઈ શકે છે. નાસાના જૂનો મિશને ગુરુ ગ્રહ પર પણ સ્પ્રાઈટ્સ જેવી ચમક નોંધી છે. આનો અર્થ એ છે કે બ્રહ્માંડમાં વિદ્યુત ઘટનાઓ વ્યાપક રૂપે ફેલાયેલી છે અને તેનો અભ્યાસ આપણને ગ્રહોની જળવાયુ અને તેની સંરચના વિશે નવી માહિતી આપી શકે છે.
સ્પ્રાઈટ્સ પર સંશોધનની અગત્યતા
આજે પણ વૈજ્ઞાનિકોને સંપૂર્ણ રીતે ખબર નથી કે સ્પ્રાઈટ્સ કઈ પ્રક્રિયાથી બને છે, તેમનું જીવનકાળ કેટલું હોય છે અને તેમનું હવામાન કે જળવાયુ પર શું પ્રભાવ હોય છે. એવામાં દરેક તસવીર, દરેક રિપોર્ટ વૈજ્ઞાનિકોને આ રહસ્યોને સમજવામાં મદદ કરે છે. નિકોલ એયર્સની તસવીર, જેમાં એક દુર્લભ લાલ સ્પ્રાઈટ સ્પષ્ટ રીતે દેખાઈ રહ્યો છે, વિજ્ઞાન માટે એક મોટું યોગદાન છે.
