भोपाळ येथील AIIMS (ऑल इंडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेस) ने अत्याधुनिक वैद्यकीय तंत्रज्ञानाच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल उचलले आहे. आता किडनीशी संबंधित गुंतागुंतीच्या शस्त्रक्रियेला अधिक अचूक आणि सुरक्षित बनवण्यासाठी, तिथली यूरोलॉजी टीम, डॉ. केतन मेहरा यांच्या नेतृत्वाखाली, 3D प्रिंटिंग तंत्रज्ञानाचा वापर करत आहे.
या तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून डॉक्टर शस्त्रक्रियेपूर्वी रुग्णाच्या किडनीचे हूबेहू 3D मॉडेल तयार करू शकतील, ज्यामुळे त्यांना ऑपरेशनची योजना आखण्यास मोठी सोय होईल.
हे तंत्रज्ञान कसे काम करते?
या प्रकल्पाला केंद्रस्थानी आहे, Patient-specific 3D printed models. ही मॉडेल्स रुग्णाच्या CT किंवा MRI स्कॅनच्या साहाय्याने तयार केली जातात, ज्यामध्ये किडनीची रचना, कॅल्क्युलीचे स्थान आणि आजूबाजूच्या अवयवांची स्थिती पूर्णपणे स्पष्ट होते. यामुळे डॉक्टरला शस्त्रक्रियेदरम्यान कोणत्या मार्गाने पोहोचावे आणि कुठे धोका असू शकतो हे समजण्यास मदत होते.
विशेषतः PCNL (Percutaneous Nephrolithotomy) सारख्या प्रक्रियांमध्ये हे 3D प्रिंटिंग तंत्रज्ञान क्रांतिकारी ठरू शकते, कारण ही प्रक्रिया सामान्यतः खूप गुंतागुंतीची असते.
निधी आणि उपकरणे
या प्रकल्पाला मध्य प्रदेश विज्ञान आणि तंत्रज्ञान परिषद (MPCST) तर्फे ९ लाख रुपयांचे संशोधन अनुदान देण्यात आले आहे. या रकमेपैकी ७ लाख रुपयांचा वापर रेझिन-आधारित हाय-रेझोल्यूशन 3D प्रिंटर खरेदी करण्यासाठी केला जाईल, तर उर्वरित २ लाख रुपये ज्युनिअर रिसर्च फेलोच्या २ वर्षांच्या पगारासाठी राखीव ठेवण्यात आले आहेत. AIIMS भोपाळच्या या प्रोजेक्टमध्ये डॉ. विक्रम वट्टी, कार्डिओथोरेसिक आणि व्हॅस्कुलर सर्जरी विभागातून, सह-प्रमुख अन्वेषक म्हणून जोडले गेले आहेत.
वैद्यकीय क्षेत्रात बदलाची अपेक्षा
AIIMS चे संचालक डॉ. अजय सिंह यांचे म्हणणे आहे की ही पहल आरोग्यसेवा प्रणालीमध्ये प्रेसिजन सर्जरीला चालना देईल आणि भारताला हेल्थटेक क्षेत्रात नवीन उंचीवर नेईल. त्यांनी हेही सांगितले की 3D प्रिंटिंग तंत्रज्ञानामुळे फक्त गुंतागुंतीच्या शस्त्रक्रियाच सोप्या होणार नाहीत, तर त्यामुळे रुग्णांचे बरे होणेही जलद होईल आणि रुग्णालयात राहण्याचा कालावधी कमी होईल.
भविष्यातील शक्यता
हे तंत्रज्ञान भविष्यात फक्त किडनीच नव्हे तर हृदय, मेंदू, यकृत आणि ऑर्थोपेडिक शस्त्रक्रियांमध्येही वापरता येईल. तसेच हे वैद्यकीय विद्यार्थ्यांसाठी एक उत्तम अध्ययन साधन देखील बनू शकते, कारण ते प्रत्यक्षात सारखी मॉडेल्सवर सराव करू शकतील. AIIMS भोपाळची ही पहल भारतात वैद्यकीय नवोन्मेष आणि तंत्रज्ञानाचे एक प्रभावशाली उदाहरण आहे, जे येणाऱ्या वर्षांमध्ये इतर संस्थांसाठी प्रेरणास्थान ठरू शकते.
