नेशनल स्टक एक्सचेन्ज (NSE) को आईपीओ फेरि अनिश्चिततामा परेको छ। २०१६ देखि सूचिकरणको योजनामा काम भइरहेको थियो, तर को–लोकेशन विवाद, प्राविधिक कमजोरीहरू र सेबीको शासनसम्बन्धी आपत्तिहरूका कारण यो निरन्तर स्थगित हुँदै आएको छ। अब NSE ले बाँकी रहेका मुद्दाहरूलाई समाधान गर्न सेबीसँग मिलाप प्रक्रियामार्फत समाधानको प्रस्ताव राखेको छ, तर कानुनी र नियामक चुनौतीहरू अझै पनि कायम छन्।
सूचिकरणमा सबैभन्दा ठूला अवरोधहरू
NSE को सूचिकरणमा सबैभन्दा ठूलो बाधा २०१५ मा देखिएको को–लोकेशन मामला हो। एक व्हिसल ब्लोअरको उजुरीको आधारमा SEBI ले अनुसन्धान गर्यो, जसमा केही ब्रोकरहरूलाई एक्सचेन्जको सेकेन्डरी सर्भरसम्म असमान र प्राथमिक पहुँच दिइएको खुलासा भयो। यसले उनीहरूलाई कारोबारमा अनुचित लाभ मिल्यो। यस मामलामा २०१९ मा SEBI ले NSE र यसका पूर्व अधिकारीहरूमाथि कारबाही गरेको थियो। यो मामला अहिले पनि सर्वोच्च अदालत र सीबीआई अनुसन्धानको अधीनमा छ।
यसैगरी, SEBI ले NSE को प्राविधिक व्यवस्था र शासनमा पनि गम्भीर आपत्ति जनाएको छ। कारोबारमा बारम्बार आउने प्राविधिक समस्याहरू, केएमपी (KMP) तलब असन्तुलन, स्वतन्त्र अध्यक्षको अनुपस्थिति र क्लियरिङ कर्पोरेसनको स्वायत्तता जस्ता मुद्दाहरू अझैसम्म पूर्ण रूपमा समाधान हुन सकेका छैनन्।
NSE को समाधान प्रस्ताव
NSE ले SEBI लाई एक प्रस्ताव पठाएको छ जसमा उसले सबै बाँकी रहेका मामिलाहरूलाई मिलाप प्रक्रियामार्फत समाधान गर्ने कुरा उल्लेख गरेको छ। NSE यस सन्दर्भमा जरिवाना तिर्न र आफ्नो आन्तरिक संरचनामा परिवर्तन गर्न तयार छ। कम्पनीले प्राविधिक सुधार, शासन संरचनामा पारदर्शिता र तलब संरचनालाई सन्तुलित गर्ने जस्ता कदम चाल्ने आश्वासन पनि दिएको छ।
२०१६ मा NSE ले पहिलो पटक सेबीसमक्ष आईपीओको लागि आवेदन दिएको थियो, तर नियामक आपत्तिहरूका कारण यो प्रक्रिया स्थगित हुँदै आयो। SEBI ले २०१९ मा स्पष्ट गरेको थियो कि जबसम्म को–लोकेशन मामला समाधान हुँदैन, तबसम्म नयाँ आवेदन स्वीकार गरिने छैन।
हाल NSE का १ लाख भन्दा बढी शेयरधनीहरू छन् र यसका शेयर अनलिस्टेड बजारमा सक्रिय रूपमा कारोबार भइरहेका छन्। लगानीकर्ताहरू र ठूला शेयरधनीहरूमा कम्पनी छिटो सूचीकृत होस् भन्ने दबाब छ, जसले मूल्याङ्कनमा वृद्धि होस् र उनीहरूलाई बाहिर निस्कने विकल्प मिलोस्।
SEBI नियम अनुसार कुनै पनि स्टक एक्सचेन्ज आफ्नै प्लेटफर्ममा सूचीकृत हुन सक्दैन, त्यसैले NSE लाई BSE मा सूचीकृत हुनुपर्नेछ। विश्वका धेरै प्रमुख स्टक एक्सचेन्जहरू — जस्तै BSE, लन्डन स्टक एक्सचेन्ज, डोइचे बोर्स (जर्मनी), सिंगापुर एक्सचेन्ज आदि पहिले नै सूचीकृत छन्।
