आजको समयमा जीवनशैलीसँग सम्बन्धित रोगहरू, तनाव र खानपानको गलत बानीहरूले मानिसहरूको स्वास्थ्यमा असर गरिरहेको बेला आयुर्वेद एक प्राचीन चिकित्सा पद्धति हो जसले शरीरलाई मात्र स्वस्थ राख्दैन, मानसिक शान्ति पनि प्रदान गर्दछ। आयुर्वेदिक उपचारहरूको विशेष कुरा यो हो कि यी पूर्ण रूपमा प्राकृतिक हुन्छन् र यिनीहरूको कुनै साइड इफेक्ट हुँदैन।
आयुर्वेदको जग: तीन दोष – वात, पित्त र कफ
आशा आयुर्वेदकी निर्देशक तथा महिला रोग विशेषज्ञ डा. चंचल शर्मा बताउँछिन् कि आयुर्वेदको जग तीन कुराहरूमा टिकेको हुन्छ – वात, पित्त र कफ। यिनीहरूलाई “त्रिदोष” भनिन्छ। यी हाम्रो शरीरको ऊर्जाका तीन अलग-अलग प्रकार हुन्। यदि यी तीनैवटा सन्तुलनमा रहन्छन् भने मानिस पूर्ण रूपमा स्वस्थ रहन्छ – शारीरिक रूपमा पनि र मानसिक रूपमा पनि।
वात दोष – यो शरीरमा हावासँग सम्बन्धित हुन्छ। यसले हाम्रो गतिविधि, हिँडडुल र शरीरभित्र चीजहरूको सञ्चार (जस्तै सास फेर्ने, रगतको प्रवाह) लाई नियन्त्रण गर्दछ।
पित्त दोष – यो दोष आगोसँग सम्बन्धित हुन्छ। यसले हाम्रो शरीरको पाचन शक्ति र खानाबाट ऊर्जा उत्पादन गर्ने प्रक्रियालाई नियन्त्रण गर्दछ।
कफ दोष – यो दोष पानी र माटोसँग सम्बन्धित हुन्छ। यसले शरीरलाई बलियो, स्थिरता र आद्रता प्रदान गर्दछ। जस्तै जोर्नीहरूलाई चिल्लो बनाउने, शरीरलाई चिसो राख्ने आदि।
स्वस्थ र फिट रहनका लागि अपनाउनुहोस् यी सहज आयुर्वेदिक उपायहरू
आजको व्यस्त जीवनमा हामी सबै चाहन्छौँ कि हाम्रो शरीर फिट रहोस्, मन शान्त रहोस् र हामीलाई कुनै रोग नलागोस्। यसका लागि धेरै मानिसहरू जिम जान्छन्, डाइटिङ गर्छन् वा औषधिहरूको सहारा लिन्छन्। तर यदि तपाईंलाई केही प्राकृतिक, साइड इफेक्टमुक्त र स्थायी उपायहरू चाहिन्छ भने आयुर्वेदतिर लाग्नु बुद्धिमानी कदम हुन सक्छ।
हामी तपाईंलाई यस्ता ७ सहज आयुर्वेदिक उपायहरू बताउँदैछौँ जुन अपनाएर तपाईंले आफ्नो जीवनलाई स्वस्थ, खुसी र ऊर्जावान बनाउन सक्नुहुन्छ।
१. ध्यान (Meditation): मन र शरीरको सन्तुलन
ध्यान, तपाईंको मनलाई शान्त पार्ने सबैभन्दा राम्रो तरिका हो। दैनिक केही मिनेट ध्यानले न केवल दिमागलाई सफा गर्दछ तर तनाव पनि कम गर्दछ। यसबाट तपाईंको सोच्ने–बुझ्ने शक्ति बढ्छ र तपाईं भावनाहरूलाई राम्रोसँग नियन्त्रण गर्न सक्नुहुन्छ।
२. उचित आहार: शरीर अनुसार खाना छान्नुहोस्
प्रत्येक व्यक्तिको शरीर फरक हुन्छ, र आयुर्वेद यही आधारमा खाना छान्ने सल्लाह दिन्छ। मानिन्छ कि प्रत्येक मानिसमा तीन दोष – वात, पित्त र कफ – को अलग–अलग सन्तुलन हुन्छ। त्यही अनुसार खाने–पिउने कुराहरू निर्धारण गरिन्छ।
३. पञ्चकर्म: शरीरको सफाइ र डिटक्स प्रक्रिया
पञ्चकर्म आयुर्वेदको एक विशेष विधि हो, जसमा शरीरभित्र जमेका विषाक्त तत्वहरूलाई प्राकृतिक तरिकाले बाहिर निकालिन्छ। यो एक प्रकारको डिटक्स हो जसले न केवल शरीरको सफाइ गर्दछ, तर तपाईंको ऊर्जा र रोगसँग लड्ने शक्ति पनि बढाउँदछ।
४. दैनिक दिनचर्या: सही रुटिन अपनाउनुहोस्
आयुर्वेदमा समयको धेरै महत्व छ। दिन कहिले सुरु गर्ने, कहिले खाना खाने, कहिले सुत्ने – यी सबै तोकिएको समयमा हुनुपर्छ। यदि तपाईंले नियमित दिनचर्या अपनाउनुहुन्छ भने न केवल पाचन राम्रो रहन्छ, तर मन र शरीर दुवैमा सन्तुलन कायम रहन्छ।
५. तनाव व्यवस्थापन: योग र प्राकृतिक उपायबाट तनाव हटाउनुहोस्
आजकल तनाव सबैको जीवनको हिस्सा बनिसकेको छ। तर यदि यसलाई समयमै नियन्त्रण गरिएन भने यो धेरै रोगहरूको कारण बन्न सक्छ। योग, प्राणायाम, ध्यान र आयुर्वेदिक मालिस जस्ता उपायहरू तनाव कम गर्नमा धेरै प्रभावकारी छन्।
६. भरपूर निद्रा: शरीरलाई आराम दिनु जरुरी छ
निद्रा केवल थकान मेटाउने माध्यम मात्र होइन, तर शरीरको मर्मत र पुनः ऊर्जा प्राप्त गर्ने सबैभन्दा प्रभावकारी तरिका हो। यदि तपाईंको निद्रा पूरा हुँदैन भने, यसको असर तपाईंको मनोदशा, शरीर र दिमाग – तीनैमा पर्दछ।
७. हर्बल उपचार: आयुर्वेदिक जडीबुटीहरूको प्रभाव
आयुर्वेदमा धेरै यस्ता जडीबुटीहरू छन् जसले शरीरलाई न केवल स्वस्थ राख्दछ, तर रोगहरूबाट बचाउन पनि मद्दत गर्दछ।
तुलसी – रुघाखोकी र ज्वरोमा फाइदाजनक, प्रतिरक्षा प्रणाली बढाउने।
अश्वगन्धा – तनाव कम गर्दछ र शरीरलाई बलियो बनाउँदछ।
हल्दी – शरीरको सुजन कम गर्दछ र चोट वा संक्रमणमा काम लाग्दछ।
आँपला – भिटामिन सीको प्राकृतिक स्रोत, पाचन र छालाको लागि लाभदायक।
नीम – रगत सफा गर्दछ र छालाका समस्याहरूमा मद्दत गर्दछ।
शतावरी र गुडुची – महिलाहरूको स्वास्थ्य र प्रतिरक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउन फाइदाजनक।
आयुर्वेद केवल एक चिकित्सा पद्धति मात्र होइन, तर एक पूर्ण जीवनशैली हो। यसको पालना गरेर तपाईं न केवल रोगहरूबाट टाढा रहन सक्नुहुन्छ, तर एक ऊर्जावान र खुसी जीवन पनि बिताउन सक्नुहुन्छ। यदि तपाईं पनि स्वस्थ र फिट रहन चाहनुहुन्छ भने, आजैदेखि आफ्नो दिनचर्यामा यी आयुर्वेदिक उपायहरू समावेश गर्नुहोस्।
