पाकिस्तानको नजिकको मित्र राष्ट्र टर्कीमा हालसालै विश्वकै सबैभन्दा उच्च ब्याजदर कायम छ। टर्कीको आर्थिक सङ्कट सन् २०१८ अगस्ट १० देखि सुरु भएको थियो। त्यतिबेला अमेरिकासँगको विवादका कारण टर्कीको मुद्रा लिरामा भारी गिरावट आएको थियो।
टर्की: एकातिर भारतसहित विश्वका धेरै देशहरूमा ब्याजदर घटिरहेको छ भने अर्कोतिर पाकिस्तानको नजिकको मित्र राष्ट्र टर्की गहिरो आर्थिक सङ्कटमा फसेको छ। टर्कीको केन्द्रीय बैंक दर (पोलिसी रेट) हाल ४६% छ, जुन विश्वमै सबैभन्दा उच्च हो। यो आँकडा भारतको ५.५% को दरभन्दा करिब नौ गुणा बढी हो। टर्कीको यो दयनीय अवस्था सन् २०१८ देखि जारी छ, जब अमेरिकासँगको राजनीतिक तनावपछि यसको मुद्रा ‘लिरा’ भारी मात्रामा ओरालो लागेको थियो। त्यसपछि यो देश आर्थिक सुधारका लागि निरन्तर सङ्घर्ष गरिरहेको छ र विडम्बना के छ भने यसको ‘भाइ’ पाकिस्तान पनि यही बाटो हिँड्दै दिवालियापनको कगारमा पुगिसकेको छ।
टर्कीमा सङ्कटको सुरुवात: अमेरिकासँगको झगडाले कमजोर बनायो
टर्कीको आर्थिक पतन सन् २०१८ अगस्ट १० मा सुरु भयो, जब तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले टर्कीमाथि आर्थिक प्रतिबन्ध लगाए। यसको कारण टर्कीद्वारा अमेरिकी भूमिमा एक पादरीलाई पक्राउ गर्नु थियो। ट्रम्पले टर्कीको स्टिल र एल्युमिनियममा ट्यारिफ बढाए, जसपछि टर्कीको मुद्रा ‘लिरा’को भारी अवमूल्यन भयो। केवल ४७ दिनमा लिरा डलरको तुलनामा ३५% ले घट्यो। त्यसपछि टर्की कहिल्यै पनि लयमा फर्कन सकेन।
यस सङ्कटले टर्कीका सर्वसाधारण जनताको जीवनलाई निकै नराम्रोसँग प्रभावित पारेको छ। महङ्गी आकाश छुने भयो, बेरोजगारी बढ्यो र बैंकबाट ऋण लिन गाह्रो भयो। आज टर्कीमा ब्याजदर यति उच्च छ कि कुनै पनि व्यवसायी वा सर्वसाधारण मानिस ऋण लिन डराउँछन्।
विश्वमा ब्याजदरको अवस्था: टर्की सबैभन्दा माथि, भारतको अवस्था राम्रो
टर्की (४६%) पछि विश्वमा सबैभन्दा बढी ब्याजदर अर्जेन्टिना (२९%) को छ, जुन लामो समयदेखि आर्थिक अस्थिरतासँग जुधिरहेको छ। त्यसपछि रुस (२०%) को स्थान आउँछ, जुन युक्रेन युद्धका कारण आर्थिक प्रतिबन्धको सामना गरिरहेको छ। ब्राजिल (१४.७५%), मेक्सिको (८.५%) र दक्षिण अफ्रिका (७.२५%) पनि उच्च ब्याजदर भएका देशहरूमा पर्दछन्।
यसको विपरीत, भारतमा केन्द्रीय बैंकले हालै रेपो रेटमा ५० बेसिस पोइन्टको कटौती गरेको छ, जसले गर्दा यो ५.५% मा आएको छ। यो दर अमेरिका (४.५%), बेलायत (४.२५%) र साउदी अरेबिया (५%) भन्दा अलि बढी मात्र हो। चीन (३%), जापान (०.५%) र स्विट्जरल्याण्ड (०.२५%) जस्ता देशहरूमा ब्याजदर निकै कम छ, जसले उनीहरूको स्थिर अर्थतन्त्रलाई देखाउँछ।
के पाकिस्तान पनि टर्कीको बाटोमा?
टर्कीजस्तै पाकिस्तान पनि गम्भीर आर्थिक सङ्कटसँग जुधिरहेको छ। पाकिस्तानको मुद्रा ‘रुपैयाँ’ निरन्तर गिरावटको सामना गरिरहेको छ र देश दिवालियापनको कगारमा छ। पाकिस्तानले टर्कीसँग बलियो राजनीतिक सम्बन्ध बनाएको छ, तर दुवै देशको आर्थिक अवस्था उस्तै छ। अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (IMF) बाट सहयोग पाउँदा पनि पाकिस्तानको अवस्थामा सुधार भएको छैन।
