ਹਰ ਸਾਲ 11 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਬਮਰੀਨ ਡੇ ਵਜੋਂ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੈਨਿਕਾ ਦੀ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਤਾਕਤ, ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਆਯਾਤਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗਲੋਬਲ ਫਾਇਰਪਾਵਰ ਇੰਡੈਕਸ ਮੁਤਾਬਕ, ਭਾਰਤ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਅੱਠਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪਣਡੁੱਬੀ-ਧਾਰਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਕੁੱਲ 18 ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਈ ਗਲੋਬਲ ਸਹਿਯੋਗ ਤਹਿਤ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ: ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿੱਚ ਲੁਕੀ ਤਾਕਤ
ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਰਮਾਣੂ ਪਣਡੁੱਬੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁਣ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਪਰਮਾਣੂ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ:
• INS ਅਰੀਹੰਤ (S2) – ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਪਰਮਾਣੂ ਪਣਡੁੱਬੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 2016 ਵਿੱਚ ਨੌਸੈਨਿਕਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ 750 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਰਮਾਣੂ ਮਿਸਾਈਲ ਦਾਗ ਸਕਦੀ ਹੈ।
• INS ਅਰੀਘਾਟ (S3) – 2017 ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 2024 ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਇਹ ਅਰੀਹੰਤ ਕਲਾਸ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਹੈ।
• S4 ਪਣਡੁੱਬੀ – ਨਵੰਬਰ 2021 ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਹ ਪਣਡੁੱਬੀ ਹਾਲੇ ਟਰਾਇਲ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਮੱਧ ਦੂਰੀ ਦੀਆਂ ਬੈਲਿਸਟਿਕ ਮਿਸਾਈਲਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੇਂਜ 3,500 ਕਿਮੀ ਹੈ।
• ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ "ਐਡਵਾਂਸਡ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਕਲ ਵੈਸਲ" ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਛਾਣ ਹੈ।
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਬਣੀਆਂ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ
ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕੁੱਲ 17 ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
1. ਕਲਵਰੀ ਕਲਾਸ (Scorpene Class – ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਸਾਥ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ)
ਕੁੱਲ 6 ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ: INS ਕਲਵਰੀ, INS ਖੰਡੇਰੀ, INS ਕਰੰਜ, INS ਵੇਲਾ, INS ਵਾਗਿਰ, ਅਤੇ INS ਵਾਗਸ਼ੀਰ। ਇਹ ਡੀਜ਼ਲ-ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਉੱਚਤਮ ਸਟੀਲਥ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਲੜਾਈ ਦੀਆਂ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹਨ।
2. ਸ਼ਿਸ਼ੂਮਾਰ ਕਲਾਸ (Type 209 – ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਥ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ)
ਕੁੱਲ 4 ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ: INS ਸ਼ਿਸ਼ੂਮਾਰ, INS ਸ਼ੰਖੁਸ਼, INS ਸ਼ਾਲਕੀ, INS ਸ਼ੰਖੁਲ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੇਕ ਇਨ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਸੀ।
3. ਸਿੰਧੂਘੋਸ਼ ਕਲਾਸ (Kilo Class – ਰੂਸ ਦੇ ਸਾਥ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ)
ਕੁੱਲ 7 ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ: INS ਸਿੰਧੂਘੋਸ਼, INS ਸਿੰਧੂਰਾਜ, INS ਸਿੰਧੂਰਤਨਾ, INS ਸਿੰਧੂਕੇਸਰੀ, INS ਸਿੰਧੁਕਿਰਤੀ, INS ਸਿੰਧੂਵਿਜੇ, INS ਸਿੰਧੂਰਾਖਕ। ਇਹ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈ ਤੋਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਣਡੁੱਬੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ
ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੈਨਿਕਾ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਡੀਜ਼ਲ-ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। INS ਅਰਿਂਧਮ ਅਤੇ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਪਣਡੁੱਬੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਪਾਈਪਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੰਪ੍ਰਭੂਤਾ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਣਡੁੱਬੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੈਨਿਕ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਣਨੀਤਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਤੰਭ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੈਨਿਕਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ, ਚਤੁਰ ਅਤੇ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਘਾਤਕ ਬਲ ਵਜੋਂ ਉਭਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਬਮਰੀਨ ਡੇ 'ਤੇ ਇਹ ਗੌਰਵ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਖੜਾ ਹੈ—ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਓਝਲ, ਪਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੌਕਸ।
```
