भारताचा महान क्रिकेटपटू महेंद्रसिंग धोनी: जीवन आणि कारकीर्द

महेंद्रसिंग धोनी किंवा एम. एस. धोनी हे सर्वात लोकप्रिय भारतीय क्रिकेटपटूंपैकी एक आहेत आणि आज ते एक यशस्वी खेळाडू आहेत. पण क्रिकेटपटू बनण्याचा मार्ग धोनीसाठी इतका सोपा नव्हता आणि एका सामान्य माणसापासून महान क्रिकेटपटू बनण्यासाठी त्यांना त्यांच्या आयुष्यात खूप संघर्ष करावा लागला होता. धोनीने क्रिकेट खेळायला शाळेतील दिवसांपासूनच सुरुवात केली होती, पण भारतीय संघात स्थान मिळवण्यासाठी त्यांना अनेक वर्षे लागली. पण जेव्हा धोनीला आपल्या देशासाठी खेळण्याची संधी मिळाली, तेव्हा त्यांनी या संधीचा पुरेपूर फायदा घेतला आणि हळूहळू क्रिकेटच्या दुनियेत स्वतःला स्थापित केले.

जन्म आणि सुरुवातीचे जीवन

महेंद्रसिंग धोनी यांचा जन्म रांची, झारखंड (तत्कालीन बिहार) येथे 7 जुलै 1981 रोजी झाला. महेंद्रसिंग धोनी यांच्या वडिलांचे नाव पान सिंह धोनी आणि आईचे नाव देवकी धोनी आहे. एम.एस. धोनी यांना एक मोठा भाऊ आणि एक बहीण देखील आहे. धोनीच्या भावाचे नाव नरेंद्र सिंह धोनी आणि बहिणीचे नाव जयंती आहे. धोनी एका मध्यमवर्गीय कुटुंबातील होते. त्यांनी आपले शालेय शिक्षण रांचीच्या जवाहर विद्या मंदिर शाळेतून पूर्ण केले. धोनीचे वडील एका स्टील बनवणाऱ्या कंपनीत काम करत होते.

धोनीला लहानपणापासूनच क्रिकेटऐवजी फुटबॉल आवडत होता, पण त्यांचे प्रशिक्षक ठाकूर दिग्विजय सिंह यांनी त्यांना क्रिकेट खेळण्यासाठी प्रेरित केले. धोनी फुटबॉल संघात गोलरक्षक म्हणून खेळायचे. हे पाहून प्रशिक्षकांनी त्यांना क्रिकेटमध्ये यष्टीरक्षक म्हणून खेळण्यास सांगितले. धोनीने आपल्या आई-वडिलांची परवानगी घेऊन क्रिकेट खेळायला सुरुवात केली. 2001-2003 मध्ये धोनी पहिल्यांदा कमांडो क्रिकेट क्लबकडून खेळले, तिथे त्यांच्या यष्टीरक्षणाचे सर्वांनी कौतुक केले. 2003 मध्ये धोनीने खरगपूर रेल्वे स्टेशनवर ट्रेन तिकीट तपासनीस म्हणूनही काम केले.

महेंद्रसिंग धोनी यांचे करियर

1998 मध्ये भारताचे महान क्रिकेटपटू फक्त शाळा आणि क्लब स्तरावर क्रिकेट खेळत होते, तेव्हा त्यांची निवड सेंट्रल कोल फील्ड लिमिटेड संघात झाली. या दरम्यान, त्यांनी बिहार क्रिकेट असोसिएशनचे माजी अध्यक्ष देवल सहाय यांना आपल्या दृढनिश्चयाने, मेहनतीने आणि उत्कृष्ट प्रदर्शनाने खूप प्रभावित केले. त्यानंतर त्यांना प्रथम श्रेणी क्रिकेटमध्ये खेळण्याची संधी मिळाली.

1998-99 च्या हंगामात, त्यांची निवड पूर्व विभाग U-19 संघ किंवा उर्वरित भारतीय संघात झाली नाही, पण पुढच्या हंगामात त्यांची सी. के. नायडू ट्रॉफीसाठी पूर्व विभाग U-19 संघात निवड झाली. दुर्दैवाने, या वेळी धोनीच्या संघाने चांगली कामगिरी केली नाही, त्यामुळे त्यांचा संघ खालच्या स्तरावर आला.

रणजी ट्रॉफीची सुरुवात

महेंद्रसिंग धोनी यांना 1999-2000 च्या हंगामात रणजी ट्रॉफीमध्ये खेळण्याची संधी मिळाली. हा रणजी ट्रॉफी सामना बिहारकडून आसाम क्रिकेट संघाविरुद्ध खेळला गेला. या सामन्याच्या दुसऱ्या डावात महेंद्रसिंग धोनीने नाबाद 68 धावा केल्या. त्यांनी पुढच्या हंगामात बंगालविरुद्ध सामना खेळला, ज्यात त्यांनी शतक केले, पण तरीही त्यांचा संघ हा सामना हरला. या स्पर्धेत त्यांनी एकूण 5 सामन्यात 283 धावा केल्या होत्या. या ट्रॉफीनंतर धोनीने इतरही अनेक देशांतर्गत सामने खेळले.

धोनीच्या उत्कृष्ट कामगिरीनंतरही त्यांची निवड ईस्ट झोन निवड समितीने केली नाही, त्यामुळे धोनीने खेळापासून दूर राहण्याचा निर्णय घेतला आणि नोकरी करण्याचा निर्णय घेतला. 20 व्या वर्षी, त्यांना क्रीडा कोट्यातून खरगपूर रेल्वे स्टेशनवर प्रवास तिकीट तपासनीस (TTE) म्हणून नोकरी मिळाली आणि ते पश्चिम बंगालमधील मिदनापूर येथे गेले. त्यांनी 2001 ते 2003 पर्यंत रेल्वे कर्मचारी म्हणून काम केले. पण धोनीचे मन लहानपणापासूनच खेळात रमत असल्यामुळे ते जास्त दिवस नोकरी करू शकले नाहीत.

दिलीप ट्रॉफी खेळण्यासाठी निवड

2001 मध्ये महेंद्रसिंग धोनीची पूर्व विभागासाठी दिलीप ट्रॉफी खेळण्यासाठी निवड झाली. पण बिहार क्रिकेट असोसिएशनला ही माहिती धोनीला वेळेवर देता आली नाही, कारण ते त्यावेळी पश्चिम बंगालमधील मिदनापूर येथे होते. धोनीला या सामन्याची माहिती तेव्हा मिळाली, जेव्हा त्यांचा संघ अगरतला येथे पोहोचला होता, हा सामना अगरतला येथेच खेळला जाणार होता. जरी महेंद्रसिंग धोनीच्या एका मित्राने कोलकाता विमानतळावरून विमान पकडण्यासाठी कारची व्यवस्था केली, पण अर्ध्या रस्त्यातच कार खराब झाल्याने धोनी कोलकाता विमानतळावर उशिरा पोहोचले, त्यामुळे त्यांची फ्लाइट चुकली आणि ते जाऊ शकले नाहीत.

महेंद्रसिंग धोनी देवधर ट्रॉफी टूर्नामेंट

2002-03 च्या हंगामात महेंद्रसिंग धोनीने रणजी ट्रॉफी आणि देवधर ट्रॉफीमध्ये चांगली कामगिरी करणे सुरू ठेवले, ज्यामुळे त्यांना क्रिकेटच्या क्षेत्रात ओळख मिळाली. 2003 मध्ये जमशेदपूर येथे टॅलेंट रिसोर्स डेव्हलपमेंट विंगच्या सामन्यात खेळताना, माजी कर्णधार प्रकाश पोद्दार यांनी महेंद्रसिंग धोनीला पाहिले, त्यानंतर त्यांनी धोनीच्या खेळाची माहिती राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमीला दिली आणि अशा प्रकारे धोनीची बिहार अंडर-19 संघात निवड झाली. पूर्व विभागाकडून, त्यांनी 2003-2004 च्या हंगामात देवधर ट्रॉफीमध्ये धोनीने पूर्व विभागाकडून खेळताना चांगली कामगिरी केली आणि हा सामना जिंकला आणि देवधर ट्रॉफी आपल्या नावावर केली. या सामन्यात त्यांनी आणखी एक शतक केले. या हंगामात धोनीने एकूण 4 सामने खेळले होते, ज्यात त्यांनी 244 धावा केल्या होत्या.

2003-04 च्या हंगामात त्यांची झिम्बाब्वे आणि केनिया दौऱ्यासाठी 'इंडिया ए' संघात निवड झाली होती. 'इंडिया ए' संघाकडून धोनीने झिम्बाब्वे इलेव्हनविरुद्ध पहिला सामना यष्टीरक्षक म्हणून खेळला आणि सामन्यादरम्यान 7 झेल घेतले आणि स्टंपिंगही केली. महेंद्रसिंग धोनीने 'पाकिस्तान ए' संघाला लागोपाठ दोन वेळा हरवण्यातही आपल्या संघाला मदत केली. ज्यात धोनीने अर्धशतक केले. अशा प्रकारे महेंद्रसिंग धोनीने तीन देशांसोबत खेळल्या गेलेल्या सामन्यात उत्कृष्ट प्रदर्शन केले, ज्यांच्यातील प्रतिभा भारतीय राष्ट्रीय संघाचे कर्णधार सौरव गांगुली यांनीही हेरली.

महेंद्रसिंग धोनी यांचे एकदिवसीय सामन्यातील करियर

आपल्या उत्कृष्ट कामगिरीने सतत प्रभावित केल्यानंतर, 2004-2005 मध्ये महेंद्रसिंग धोनीची राष्ट्रीय एकदिवसीय सामन्यात निवड झाली.

महेंद्रसिंग धोनीने आपला पहिला एकदिवसीय सामना बांगलादेश संघाविरुद्ध खेळला होता. पण पहिल्या सामन्यात चांगली कामगिरी करू शकले नाहीत आणि शून्यावर बाद झाले.

पण खराब कामगिरीनंतरही त्यांची निवड पाकिस्तानसोबत खेळल्या जाणाऱ्या एकदिवसीय मालिकेसाठी झाली.

यावेळी धोनीने आपल्या आक्रमक फलंदाजीने निराश केले नाही आणि या सामन्यात त्यांनी पूर्ण जोशात आणि उत्साहात पाकिस्तानविरुद्ध शानदार कामगिरी केली. यासोबतच ते या सामन्यात 148 धावा करून पहिले भारतीय यष्टीरक्षक फलंदाजही बनले. अशा प्रकारे त्यांनी आपल्या फलंदाजीने एक चांगला यष्टीरक्षक फलंदाज म्हणून विक्रम केला.

यानंतर धोनीने कधीही मागे वळून पाहिले नाही, पुढच्या मालिकेत श्रीलंकेविरुद्ध खेळताना धोनीने 183 धावा केल्या. यासोबतच त्यांनी या मालिकेतील सर्व विक्रम मोडीत काढले आणि त्यांच्या जोरदार कामगिरीसाठी त्यांना मालिकावीर म्हणूनही निवडण्यात आले.

सप्टेंबर 2007 मध्ये धोनीला ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या एकदिवसीय मालिकेत भारतीय संघाचे नेतृत्व करण्याची जबाबदारी सोपवण्यात आली.

2009 मध्ये धोनी अनेक महिने आयसीसी एकदिवसीय फलंदाजांच्या क्रमवारीत अव्वल स्थानी होते.

महेंद्रसिंग धोनीने 2011 च्या विश्वचषकात भारताच्या विजयाचे नेतृत्व केले. श्रीलंकेविरुद्धच्या अंतिम सामन्यात, त्यांनी फलंदाजीच्या क्रमात स्वतःला बढती दिली आणि 91 धावांची खेळी करत भारताला 28 वर्षांनंतर विश्वचषक जिंकण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

एकदिवसीय सामन्यात धोनीचे प्रदर्शन

धोनीने खेळलेले एकदिवसीय सामने 318

एकूण खेळलेल्या इनिंग 272

एकदिवसीय सामन्यात केलेल्या एकूण धावा 9967

एकदिवसीय सामन्यात मारलेले एकूण चौकार 770

एकदिवसीय सामन्यात मारलेले षटकार 217

एकदिवसीय सामन्यात केलेले एकूण शतक 10

एकदिवसीय सामन्यात केलेले एकूण द्विशतक 0

एकदिवसीय सामन्यात केलेली एकूण अर्धशतके 67

महेंद्रसिंग धोनी यांचे कसोटी सामन्यातील करियर

धोनीला भारतीय क्रिकेट संघातर्फे पहिला कसोटी सामना खेळण्याची संधी 2005 मध्ये मिळाली आणि त्यांनी आपला पहिला सामना श्रीलंका संघाविरुद्ध खेळला. या सामन्याच्या पहिल्या डावात धोनीने एकूण 30 धावा केल्या. पण पावसामुळे हा सामना मध्येच थांबवावा लागला. 2006 मध्ये पाकिस्तानविरुद्ध खेळताना त्यांनी आपले पहिले कसोटी शतक झळकावले. याचमुळे या कसोटी सामन्यात भारताला फॉलोऑन टाळण्यास मदत झाली.

शेवटचा कसोटी सामना

धोनीने 2014 मध्ये आपल्या कारकिर्दीतील शेवटचा कसोटी सामना ऑस्ट्रेलिया संघाविरुद्ध खेळला. आपल्या शेवटच्या कसोटी सामन्यात त्यांनी एकूण 35 धावा केल्या होत्या. हा सामना संपल्यानंतर धोनीने कसोटी सामन्यातून निवृत्ती घेत असल्याची माहिती माध्यमांना दिली आणि अशा प्रकारे हा सामना धोनीच्या जीवनातील शेवटचा कसोटी सामना ठरला.

कसोटी सामन्यात धोनीचे प्रदर्शन

धोनीने खेळलेले एकूण कसोटी सामने 90

एकूण खेळलेल्या इनिंग 144

कसोटी सामन्यात केलेल्या एकूण धावा 4876

कसोटी सामन्यात मारलेले एकूण चौकार 544

कसोटी सामन्यात मारलेले षटकार 78

कसोटी सामन्यात केलेले एकूण शतक 6

कसोटी सामन्यात केलेले एकूण द्विशतक 1

कसोटी सामन्यात केलेली एकूण अर्धशतके ३३

महेंद्रसिंग धोनी यांचे टी-20 करियर

धोनीने आपला पहिला टी-20 सामना दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध खेळला आणि आपल्या पहिल्या टी-20 सामन्यात धोनीचे प्रदर्शन खूप निराशाजनक राहिले होते. कारण या सामन्यात धोनीने फक्त दोन चेंडूंचा सामना केला होता आणि शून्यावर बाद झाले होते. जरी टीम इंडियाने हा सामना जिंकला होता.

टी-20 सामन्यात धोनीचे प्रदर्शन

धोनीने खेळलेले एकूण टी-20 सामने 89

एकूण धावा 1444

एकूण चौकार 101

एकूण षटकार 46

एकूण शतक 0

एकूण अर्धशतक 2

धोनीचे आयपीएल करियर

आयपीएलच्या पहिल्या हंगामात चेन्नई सुपर किंग्जने धोनीला 5 दशलक्ष अमेरिकन डॉलर (10 कोटी) मध्ये खरेदी केले होते. त्यांच्या नेतृत्वाखाली या संघाने या लीगचे 3 हंगाम जिंकले होते. याशिवाय, त्यांनी 2010 च्या ट्वेंटी 20 च्या चॅम्पियन्स लीगमध्येही आपल्या संघाला विजय मिळवून दिला होता.

चेन्नई सुपर किंग्जवर दोन वर्षांची बंदी घातल्यानंतर, आयपीएलच्या दुसऱ्या संघाने, रायझिंग पुणे सुपरजायंटने त्यांना सुमारे 1.9 दशलक्ष अमेरिकन डॉलर (जवळपास 12 कोटी) मध्ये खरेदी केले. त्यानंतर धोनीने या संघाकडून सामने खेळले.

2018 मध्ये चेन्नई सुपर किंग्जवरील बंदी हटली आणि धोनी पुन्हा एकदा चेन्नई सुपर किंग्जसोबत कर्णधार म्हणून जोडले गेले आणि पुन्हा एकदा चेन्नई सुपर किंग्ज धोनीच्या नेतृत्वाखाली विजयी ठरली.

धोनीने केलेले विक्रम

धोनी पहिले भारतीय यष्टीरक्षक आहेत, ज्यांनी कसोटी सामन्यात एकूण 4,000 धावा केल्या आहेत. त्यांच्याआधी कोणत्याही भारतीय यष्टीरक्षकाने इतक्या धावा केल्या नव्हत्या.

भारतीय संघाने धोनीच्या नेतृत्वाखाली एकूण 27 कसोटी सामने जिंकले आहेत, यासोबतच धोनीच्या नावावर सर्वात यशस्वी भारतीय कसोटी कर्णधार होण्याचा विक्रम आहे.

धोनी हा जगातील एकमेव असा कर्णधार आहे, ज्यांच्या नेतृत्वाखाली भारतीय संघाने तीन आयसीसी स्पर्धा जिंकल्या आहेत, जे खालीलप्रमाणे आहेत.

आयसीसी स्पर्धा

टी-20 विश्वचषक (2007)

एकदिवसीय विश्वचषक (2011)

चॅम्पियन्स ट्रॉफी (2013)

त्यांनी कर्णधार म्हणून एकूण 332 आंतरराष्ट्रीय सामने खेळले आहेत आणि ते पहिले असे कर्णधार आहेत, ज्यांनी सर्वाधिक आंतरराष्ट्रीय सामने खेळले आहेत. त्यांनी आंतरराष्ट्रीय सामन्यांमध्ये 204 षटकार मारले आहेत, यासोबतच सर्वाधिक षटकार मारण्याचा विक्रमही त्यांच्या नावावर आहे. कर्णधार म्हणून सर्वाधिक टी-20 सामने जिंकण्याचा विक्रमही धोनीच्या नावावर आहे.

महेंद्रसिंग धोनी यांना मिळालेले पुरस्कार

महेंद्रसिंग धोनी यांना 2007 मध्ये भारत सरकारने राजीव गांधी खेल रत्न पुरस्कार दिला, जो क्रीडा जगात दिला जाणारा सर्वोच्च पुरस्कार आहे.

धोनी यांना 2009 मध्ये पद्मश्री पुरस्कार आणि 2018 मध्ये पद्मभूषण पुरस्कारानेही भारत सरकारने सन्मानित केले आहे.

2011 मध्ये धोनीला डी मॉन्टफोर्ट विद्यापीठाने मानद डॉक्टरेट पदवी दिली होती. याशिवाय, धोनीने दोन वेळा आयसीसी एकदिवसीय वर्षातील सर्वोत्तम खेळाडू, सामनावीर आणि मालिकावीर पुरस्कारही जिंकले आहेत.

धोनीच्या जीवनावर आधारित चित्रपट

महेंद्रसिंग धोनी यांच्या जीवनावर आधारित एक चित्रपटही नुकताच बनवण्यात आला होता, ज्याचे नाव 'एम.एस. धोनी: द अनटोल्ड स्टोरी' असे होते आणि हा चित्रपट 2016 मध्ये प्रदर्शित झाला होता. या चित्रपटात धोनीच्या जीवनाचे चित्रण करण्यात आले होते आणि त्यांची भूमिका अभिनेता सुशांत सिंह राजपूतने साकारली होती.

धोनी आणि साक्षीची लव्ह स्टोरी

2007 मध्ये धोनी कोलकाता येथील एका हॉटेलमध्ये आपल्या सहकाऱ्यांसोबत थांबले होते. त्याच हॉटेलमध्ये साक्षी इंटर्न म्हणून काम करत होती आणि याच दरम्यान ते दोघेही खूप दिवसांनंतर एकमेकांना भेटले होते. या भेटीनंतर ते दोघेही एकमेकांना बराच वेळ भेटत राहिले आणि जवळपास तीन वर्षे एकमेकांना डेट करत राहिले, मग दोघांनीही लग्न करण्याचा निर्णय घेतला आणि 2010 मध्ये दोघांनी लग्न केले. त्यांना एक मुलगीही आहे आणि तिचे नाव त्यांनी जीवा ठेवले आहे.

महेंद्रसिंग धोनी यांची निवृत्ती

महेंद्रसिंग धोनीने लोकांना त्या दिवशी चकित केले, ज्या दिवशी त्यांनी आपल्या आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट कारकिर्दीतून निवृत्तीची घोषणा केली. तो दिवस होता 2020, 15 ऑगस्ट. या महान खेळाडू आणि सर्वोत्तम कर्णधाराने आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधून निवृत्तीची घोषणा केली. या घोषणेनंतर सोशल मीडियावर त्यांच्या कोट्यवधी चाहत्यांनी आपले दुःखही व्यक्त केले आणि अनेक मोठ्या-मोठ्या लोकांनी त्यांना भावी वाटचालीस शुभेच्छाही दिल्या.