जावेद अख्तर यांना कोणा ओळखीची गरज नाही. हिंदी चित्रपटसृष्टीतील गाण्यांना आपल्या लेखणीतून जादुई अंदाज देणारे जावेद अख्तर यांना कोण ओळखत नाही? गझलला एक नवीन आणि सोपे रूप देण्यात जावेद साहेबांचे खूप मोठे योगदान आहे. सलीम खान आणि जावेद अख्तर यांनी शोले, जंजीर आणि अशा अनेक अजरामर चित्रपटांची पटकथा देखील लिहिली आहे. या जोडीला सिनेसृष्टीत सलीम-जावेद या नावानेही ओळखले जाते. जावेद साहेबांना 1999 मध्ये पद्मभूषण आणि 2007 मध्ये पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.
जावेद अख्तर यांचा जन्म
जावेद अख्तर यांचा जन्म 17 जानेवारी 1945 रोजी ग्वाल्हेर येथे झाला. जावेद यांचे वडील जां निसार अख्तर हे उर्दू कवी आणि हिंदी चित्रपटांचे गीतकार होते, तर त्यांची आई साफिया अख्तर गायिका आणि लेखिका असण्यासोबतच संगीत शिक्षिकाही होत्या. लेखनाची कला जावेद यांना वारसा हक्काने मिळाली होती. त्यांचे आजोबा मुज्तार खेराबादी हे देखील उर्दू भाषेतील कवी होते. लहानपणापासूनच जावेद यांना घरात असे वातावरण मिळाले होते, ज्यात त्यांना कविता आणि संगीताचे चांगले ज्ञान झाले. त्यांच्या आई-वडील त्यांना जादू म्हणून हाक मारायचे. हे नाव त्यांच्या वडिलांनी लिहिलेल्या कवितेतील एक ओळ 'लम्हा, लम्हा किसी जादू का फसाना होगा' यावरून घेतले होते. नंतर त्यांचे नाव जावेद ठेवण्यात आले. खूप कमी वयात जावेद यांच्या आईचे निधन झाले आणि त्यानंतर त्यांच्या वडिलांनी दुसरे लग्न केले.
जावेद अख्तर यांचे शिक्षण
जावेद अख्तर यांच्या जन्मानंतर काही दिवसातच त्यांचे कुटुंब लखनऊ येथे स्थायिक झाले. याच कारणामुळे जावेद अख्तर यांनी आपले शालेय शिक्षण लखनऊमधूनच पूर्ण केले. जावेद अख्तर यांनी अलीगड मुस्लिम विद्यापीठातून मॅट्रिकचे शिक्षण घेतले आहे. यानंतर जावेद अख्तर यांनी भोपाळच्या 'साफिया कॉलेज'मधून पदवीचे शिक्षण पूर्ण केले.
जावेद अख्तर यांचे करियर
आपल्या स्वप्नांना गती देण्यासाठी 1964 मध्ये जावेद अख्तर मुंबईला आले. लेखणीवर त्यांची पकड लहानपणापासूनच मजबूत होती. याच कारणामुळे ते मुंबईत 100 रुपये मानधनावर चित्रपटांचे संवाद लिहायला लागले. याच दरम्यान मुंबईत त्यांची भेट सलीम खान यांच्याशी झाली. सलीम खान देखील त्यावेळी संवाद लेखक म्हणून बॉलिवूडमध्ये आपली ओळख निर्माण करू इच्छित होते. त्यामुळे दोघांनीही सोबत काम करण्याचा निर्णय घेतला.
1970 मध्ये 'अंदाज' चित्रपटासाठी संवाद लिहिल्यानंतर जावेद अख्तर यांची बॉलिवूडमध्ये ओळख झाली. यानंतर जावेद अख्तर आणि सलीम खान यांना अनेक हिंदी चित्रपटांमध्ये संवाद लिहिण्याचे काम मिळू लागले. सलीम-जावेद जोडीने 'हाथी मेरे साथी', 'सीता और गीता', 'जंजीर' आणि 'यादों की बारात' सारख्या सुपरहिट चित्रपटांसाठी संवाद लिहिले. विशेषतः 'जंजीर'मध्ये त्यांनी लिहिलेल्या संवादांना खूप पसंत केले गेले. हा चित्रपट सुपरहिट ठरला. 'शोले' हा जावेद अख्तर आणि सलीम खान यांच्या कारकिर्दीतील सर्वात मोठा चित्रपट ठरला. हा चित्रपट त्यावेळचा सर्वात मोठा हिट चित्रपट होता. आजही या चित्रपटाच्या नावावर अनेक मोठे रेकॉर्ड आहेत. या चित्रपटातील संवाद खूप आवडले होते. या चित्रपटाद्वारे जावेद अख्तर आणि सलीम खान यांना एक नवी ओळख मिळाली. यानंतरही या जोडीने अनेक चित्रपटांमध्ये एकत्र काम केले.
जावेद अख्तर आणि सलीम खान या जोडीने जवळपास 24 चित्रपटांमध्ये एकत्र काम केले, त्यापैकी जवळपास 20 चित्रपट ब्लॉकबस्टर हिट ठरले होते. मात्र, 1987 मध्ये आलेल्या 'मिस्टर इंडिया' चित्रपटानंतर जावेद अख्तर आणि सलीम खानची जोडी वेगळी झाली. यानंतरही जावेद अख्तर यांनी चित्रपटांमध्ये संवाद लिहिण्याचे काम सुरू ठेवले. चित्रपटांमध्ये संवाद लिहिण्यासोबतच जावेद अख्तर यांनी एकाहून एक सुपरहिट गाणीही लिहिली आहेत. 1994 मध्ये जावेद अख्तर यांनी 'एक लड़की को देखा तो ऐसा लगा' हे गाणे लिहिले, लोकांनी या गाण्याला खूप प्रेम दिले. या गाण्यासाठी जावेद अख्तर यांना सर्वोत्कृष्ट गीतकाराचा फिल्मफेअर पुरस्कार देण्यात आला.
याशिवाय जावेद अख्तर यांना 'संदेशे आते है', 'घर से निकलते ही', 'पंछी नदिया पवन के झोंके', 'सुन मितवा', 'कल हो ना हो', 'तेरे लिए' ही गाणी लिहिण्यासाठी सर्वोत्कृष्ट गीतकाराच्या पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे. याशिवाय जावेद अख्तर यांना त्यांच्या गाण्यांसाठी 5 वेळा राष्ट्रीय पुरस्कारानेही सन्मानित करण्यात आले आहे.
जावेद अख्तर यांची पत्नी
'सीता और गीता' चित्रपटाच्या निर्मितीदरम्यान जावेद अख्तर यांची भेट हनी इराणी यांच्याशी झाली. हळू हळू दोघांमध्ये प्रेम झाले आणि लवकरच जावेद अख्तर यांनी हनी इराणीसोबत लग्न केले. हनी इराणी यांच्यापासून जावेद अख्तर यांना दोन मुले झाली. जावेद अख्तर यांच्या मुलांची नावे फरहान अख्तर आणि जोया अख्तर आहेत. जावेद अख्तर आणि हनी इराणी यांचे नाते फार काळ टिकले नाही आणि 1978 मध्ये दोघांचा घटस्फोट झाला.
मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, हनी इराणी यांना जावेद अख्तर आणि शबाना आझमी यांच्यातील जवळीकतेबद्दल समजले होते, त्यानंतर हनी इराणी यांनी जावेद अख्तर यांना घटस्फोट दिला होता. आपल्या करिअरच्या सुरुवातीच्या काळात जावेद अख्तर, शबाना आझमी यांचे वडील कैफी आझमी यांचे सहाय्यक होते. 1984 मध्ये जावेद अख्तर यांनी शबाना आझमी यांच्याशी लग्न केले.
जावेद अख्तर यांचे विवाद
जावेद अख्तर यांनी CAA च्या विरोधात मोदी सरकारला घेरताना म्हटले होते की, 'जर भारत सर्व पीडितांना नागरिकत्व देत असेल, तर मग पाकमध्ये राहणाऱ्या शिया लोकांनाही नागरिकत्व द्यायला हवे.'
जावेद अख्तर बॉलिवूड अभिनेत्री कंगना रनौतसोबत झालेल्या वादानंतरही चर्चेत आले होते. कंगनाने जावेद अख्तर यांच्यावर आरोप केला होता की, 'रितिक रोशनसोबतच्या वादादरम्यान जावेद अख्तर यांनी तिच्यावर ओरडून रितिकच्या कुटुंबाची माफी मागण्यास सांगितले होते.'
दिल्ली दंगलीदरम्यान जावेद अख्तर यांनी आरोपी ताहिरच्या विरोधात झालेल्या कारवाईला धर्माशी जोडून पाहिले होते. या प्रकरणात त्यांच्या विरोधात एफआयआर देखील दाखल करण्यात आली होती.
2021 मध्ये जावेद अख्तर यांनी आरएसएसची तुलना तालिबानशी केली होती. या प्रकरणामुळेही बराच गदारोळ झाला होता.
जावेद अख्तर यांना मिळालेले सन्मान आणि पुरस्कार
1994 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या "1942 ए लव्ह स्टोरी" चित्रपटातील 'एक लड़की को देखा तो ऐसा लगा' या गाण्यासाठी
1996 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या 'पापा कहते हैं' चित्रपटातील 'घर से निकलते ही' (1997) या गाण्यासाठी
2000 मध्ये 'बॉर्डर' चित्रपटातील 'संदेशे आते हैं' या गाण्यासाठी
'रिफ्युजी' चित्रपटातील 'पंछी नदिया पवन के झोंके' (2001) या गाण्यासाठी
'लगान' चित्रपटातील 'सुन मितवा..' (2003) या गाण्यासाठी
'कल हो ना हो' (2004) चित्रपटातील 'कल हो ना हो' या गाण्यासाठी
'वीर जारा' चित्रपटातील 'तेरे लिए...' या गाण्यासाठी
नागरिक सन्मान
पद्मश्री (1999)
पद्मभूषण (2007)
राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (सर्वोत्कृष्ट गीतकार)
1996 मध्ये 'साज' चित्रपटासाठी
1997 मध्ये 'बॉर्डर' चित्रपटासाठी
1998 मध्ये 'गॉड मदर' चित्रपटासाठी
2000 मध्ये 'रिफ्युजी' चित्रपटासाठी
2001 मध्ये 'लगान' चित्रपटासाठी
```
