आजको डिजिटल युगमा पनि एउटा कुरा सधैं महत्वपूर्ण रहनेछ – त्यो हो ज्ञान। र यही ज्ञानलाई सुरक्षित राख्ने, संरक्षण गर्ने र सही मानिसहरूमाझ पुर्याउने काम पुस्तकालयाध्यक्षहरूले गर्दछन्। हरेक वर्ष अप्रिल १६ मा देशभरि राष्ट्रिय पुस्तकालयाध्यक्ष दिवस मनाइन्छ, ताकि उनीहरूको यस योगदानलाई सम्झना गरियोस् र उनीहरूलाई सम्मान गरियोस्।
किन खास छ यो दिन?
अप्रिल १६ को दिन विशेष गरी पुस्तकालयहरूको जिम्मेवारी वहन गर्ने व्यक्तिहरूलाई समर्पित छ। यो केवल किताबहरूलाई आलमारीमा सजाउने काम मात्र होइन, तर सही जानकारीलाई सही व्यक्तिमा पुर्याउने, मानिसहरूलाई पढ्नका लागि प्रेरित गर्ने र सबै उमेर समूहका मानिसहरूलाई सिक्नमा मद्दत गर्नु उनीहरूको वास्तविक काम हो।
पुस्तकालयाध्यक्षहरूको काम जति शान्त देखिन्छ, त्यति नै जिम्मेवारीपूर्ण पनि छ। उनीहरू हरेक दिन विद्यार्थी, अनुसन्धानकर्ता, सर्वसाधारण र वृद्धवृद्धासम्म ज्ञानको प्रकाश पुर्याउने माध्यम बन्छन्।
डॉ. एस. आर. रंगनाथन को थिए?
भारतमा पुस्तकालयहरूको जग बलियो बनाउने महान व्यक्ति थिए डा. एस. आर. रंगनाथन। उहाँलाई भारतमा पुस्तकालय विज्ञानका जनक भनिन्छ। उहाँले पुस्तकालयहरूलाई केवल किताबको थुप्रो मात्र नभई ज्ञान र सिकाइको केन्द्र बनाउनुभयो। उहाँको स्मृतिमा अगस्ट १२ मा "राष्ट्रिय पुस्तकालय दिवस" मनाइन्छ, तर अप्रिल १६ विशेष गरी यी पुस्तकालयहरूलाई सम्हाल्ने व्यक्तिहरू – अर्थात् पुस्तकालयाध्यक्षहरूका लागि छानिएको हो।
विद्यार्थीहरूका लागि पुस्तकालयको महत्त्व
एक विद्यार्थीका लागि पुस्तकालय कुनै खजानाभन्दा कम छैन। चाहे बोर्ड परीक्षाको तयारी गर्नुपरेको होस् वा कुनै अनुसन्धान परियोजना, पुस्तकालय र त्यहाँ सहयोग गर्ने पुस्तकालयाध्यक्षहरू सधैं साथमा हुन्छन्। उनीहरू विद्यार्थीहरूलाई कुन किताब कुन विषयका लागि उपयुक्त छ, कुन वेबसाइट भरपर्दो छ र कुन स्रोतबाट उनीहरूले सही जानकारी पाउँछन् भन्ने कुरा बताउन मद्दत गर्छन्। आज जब गुगलमा हजारौं जवाफहरू आउँछन्, त्यतिबेला एक पुस्तकालयकर्मी नै सही बाटो देखाउने व्यक्ति हुन्छ।
ग्रामीण नेपालमा आशाको किरण
नेपालका गाउँहरूमा जहाँ इन्टरनेट वा डिजिटल सुविधा सीमित छ, त्यहाँ पुस्तकालय र पुस्तकालयाध्यक्ष शिक्षाको साँचो आशा बन्छन्। धेरै जिल्लाहरूमा गाउँहरूमा साना साना पुस्तकालयहरू स्थापना गरिएका छन्, जहाँ मानिसहरू आएर पढ्न सक्छन्, समाचारपत्र हेर्न सक्छन् र प्रतिस्पर्धाको तयारी गर्न सक्छन्। यस्ता ठाउँहरूमा काम गर्ने पुस्तकालयाध्यक्षहरूले मानिसहरूलाई पढाइप्रति जागरुक बनाउने काम गर्दछन्। उनीहरूले बच्चाहरूलाई किताबहरूतर्फ आकर्षित गर्छन् र गाउँहरूमा शिक्षाको वातावरण तयार गर्दछन्।
सरकारका प्रयासहरू
सरकार पनि अब पुस्तकालयहरूलाई डिजिटल बनाउने दिशामा काम गरिरहेको छ। राष्ट्रिय डिजिटल पुस्तकालय, ई–पाठशाला र डिजिटल नेपाल जस्ता योजनाहरूबाट मानिसहरूलाई मोबाइल र कम्प्युटर मार्फत पढ्ने सुविधा मिलिरहेको छ। यसबाहेक अब धेरै कलेज र विश्वविद्यालयहरूमा पुस्तकालय तथा सूचना विज्ञान जस्ता पाठ्यक्रमहरू पनि छन्, जसबाट युवाहरूले यस क्षेत्रमा करियर बनाउन सक्छन्।
यस वर्षका कार्यक्रमहरू
हरेक वर्ष झैँ यसपटक पनि राष्ट्रिय पुस्तकालयाध्यक्ष दिवसमा धेरै ठाउँहरूमा विशेष कार्यक्रमहरू भइरहेका छन्। विद्यालय, कलेज र सार्वजनिक पुस्तकालयहरूमा पुस्तक प्रदर्शनी, पुस्तक चर्चा, गोष्ठी र पुस्तकालय कार्यशालाको आयोजना गरिएको छ। केही ठाउँहरूमा अनलाइन वेबिनार पनि भइरहेका छन्, जसमा विशेषज्ञहरूले आगामी समयमा पुस्तकालयहरूको भूमिका के हुनेछ र प्रविधिसँग कसरी कदम मिलाउन सकिन्छ भन्ने बारेमा छलफल गरिरहेका छन्।
किताबको संसारमा हराउने यी शान्त स्वभावका मानिसहरू वास्तवमा समाजका असल नायकहरू हुन्। उनीहरूले बच्चाहरूमा पढ्ने बानी बसाल्छन्, वृद्धवृद्धाहरूलाई नयाँ जानकारी दिन्छन् र युवाहरूलाई करियर बनाउने बाटो देखाउँछन्। राष्ट्रिय पुस्तकालयाध्यक्ष दिवसमा हामीले सम्झनु पर्छ कि जति सम्मान हामी चिकित्सक, इन्जिनियर वा शिक्षकलाई दिन्छौं, त्यति नै सम्मान यी ज्ञानका संरक्षकहरूलाई पनि प्राप्त हुनुपर्छ। किनभने यी नै व्यक्तिहरू हुन् जसले हाम्रो समाजलाई सोच्ने, बुझ्ने र अगाडि बढ्ने शक्ति प्रदान गर्दछन्।
