જ્યારે દેશમાં મલ્ટીનેશનલ કંપનીઓનું વર્ચસ્વ હતું, ત્યારે એક ભારતીય બ્રાન્ડે પરંપરાગત વિચારસરણી, યોગ અને સ્વદેશી વિચારધારાને તાકાત બનાવીને બજારમાં પોતાની અલગ ઓળખ બનાવી. પતંજલિ આયુર્વેદે માત્ર ભારતીય ગ્રાહકોનો વિશ્વાસ જીત્યો એટલું જ નહીં, પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ એક મજબૂત ઓળખ બનાવી. આ સફર માત્ર નફાનો જ નહોતો, પરંતુ સમાજ સેવા, આરોગ્ય અને સંસ્કૃતિના ઉત્થાનનું ઉદાહરણ પણ બની ગયો.
યોગ અને આયુર્વેદને બનાવ્યો ઓળખનો આધાર
પતંજલિનો પાયો જ યોગ અને આયુર્વેદના સિદ્ધાંતો પર રાખવામાં આવ્યો હતો. બ્રાન્ડના દરેક ઉત્પાદનમાં આ મૂળ સિદ્ધાંતોની ઝલક સ્પષ્ટપણે દેખાય છે. પછી ભલે ટૂથપેસ્ટની વાત હોય, સાબુની હોય કે ખાવા-પીવાની વસ્તુઓની, દરેક વસ્તુમાં 'કુદરતી' અને 'રસાયણ-મુક્ત'ની છબી મુખ્ય રૂપે સામે આવે છે.
સ્વામી રામદેવની છબીએ કંપનીની બ્રાન્ડને એક એવા ચહેરા તરીકે રજૂ કરી જે માત્ર પ્રચાર જ નથી કરતો, પરંતુ જીવનશૈલીને પોતે જીવીને બતાવે છે. આ જ કારણ છે કે પતંજલિના ઉત્પાદનો સાથે ભાવનાત્મક જોડાણ પણ દેખાય છે.
બ્રાન્ડિંગની રીત અલગ, પણ અસરકારક
જ્યાં બીજી કંપનીઓ પોતાના ઉત્પાદનોને માત્ર જાહેરાતોના સહારે ગ્રાહકો સુધી પહોંચાડે છે, ત્યાં પતંજલિએ એક આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક દ્રષ્ટિકોણને માર્કેટિંગનો આધાર બનાવ્યો. ટીવી પર આવતા યોગ સેશન, સ્વામી રામદેવના જીવંત કાર્યક્રમો, અને પતંજલિની જાહેરાતોમાં ભારતીય સંસ્કૃતિની વાત, આ બધાએ મળીને બ્રાન્ડને સામાન્ય માણસની ખૂબ નજીક લાવી દીધી.
પતંજલિએ ક્યારેય પોતાને માત્ર એક FMCG બ્રાન્ડ નથી કહી, પરંતુ હંમેશાં એ બતાવ્યું છે કે તેનો ઉદ્દેશ્ય સમાજને સ્વસ્થ, આત્મનિર્ભર અને નૈતિક બનાવવાનો છે.
સ્વદેશીને બનાવી તાકાત
પતંજલિના વિકાસમાં 'સ્વદેશી' વિચારધારાએ સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા નિભાવી. બ્રાન્ડે પોતાના દરેક ઉત્પાદનને 'ભારતનું' જણાવ્યું અને તેને ગર્વથી પ્રચારિત કર્યું. દેશમાં આત્મનિર્ભર ભારતની લહેર ઉઠે તે પહેલાં જ પતંજલિએ 'સ્વદેશી અપનાવો'નો નારો બુલંદ કરી દીધો હતો.
લોકોએ પણ આ ભાવનાને ખુલ્લા દિલે અપનાવી. વિદેશી બ્રાન્ડ્સની ચમકની વચ્ચે જ્યારે કોઈ દેશી બ્રાન્ડ ભારતીય ભાષા, આયુર્વેદ અને પરંપરાઓની વાત કરે છે, તો લોકોને તેમાં પોતાનું પ્રતિબિંબ દેખાય છે. આ જ કારણ રહ્યું કે પતંજલિ ગ્રામીણ ભારતથી લઈને શહેરી ગ્રાહકોની વચ્ચે પોતાની જગ્યા બનાવી શક્યું.
નેતૃત્વમાં સંતુલન: સ્વામી રામદેવ અને આચાર્ય બાલકૃષ્ણની જોડી
કંપનીના ફ્રન્ટમાં જ્યાં સ્વામી રામદેવની છબી એક આધ્યાત્મિક યોગ ગુરુની રહી, ત્યાં બેકએન્ડની કમાન સંભાળી આચાર્ય બાલકૃષ્ણે. તેમના વ્યવસાયિક કૌશલ્ય અને સંચાલનના દમ પર પતંજલિએ પરંપરાગત પ્રણાલીની સાથે-સાથે આધુનિક કારોબારી માળખાને પણ અપનાવ્યું.
આચાર્ય બાલકૃષ્ણે સપ્લાય ચેઇન, રિટેલ નેટવર્ક અને ઉત્પાદન એકમોને એવી રીતે સંગઠિત કર્યા કે પતંજલિ ભારતના દરેક ખૂણે સુધી પહોંચી શક્યું. તેમના નેતૃત્વમાં પતંજલિએ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રોજગાર પણ વધાર્યો અને સ્થાનિક ખેડૂતો પાસેથી ઔષધીય છોડની ખરીદી કરીને કૃષિ આધારિત ઉદ્યોગ સાહસિકતાને પણ પ્રોત્સાહન આપ્યું.
શિક્ષા અને યોગને પણ આપ્યું બરાબર મહત્વ
પતંજલિ માત્ર ઉત્પાદનો વેચવા સુધી સીમિત નથી રહ્યું. બ્રાન્ડે શિક્ષણ, યોગ અને આરોગ્યના ક્ષેત્રમાં પણ ઊંડી પકડ બનાવી છે. હરિદ્વારમાં સ્થિત પતંજલિ વિશ્વવિદ્યાલય અને વિવિધ સંસ્થાન ભારતીય વેદ, આયુર્વેદ, યોગ અને વિજ્ઞાનનું સંયોજન કરીને નવી પેઢીને પ્રાચીન જ્ઞાન સાથે જોડી રહ્યા છે.
યોગના ક્ષેત્રમાં સ્વામી રામદેવના યોગદાનને આજે વિશ્વ સ્તરે પણ સરાહવામાં આવે છે. તેમણે લાખો લોકોને માત્ર યોગ શીખવ્યા જ નહીં, પરંતુ એક સ્વસ્થ જીવનશૈલી માટે પ્રેરિત પણ કર્યા.
વૈશ્વિક મંચ પર પતંજલિની પહોંચ
પતંજલિનું ફોકસ માત્ર ભારત સુધી સીમિત નથી રહ્યું. અમેરિકા, કેનેડા, યુરોપ અને ખાડી દેશોમાં પણ તેના ઉત્પાદનોની માંગ વધી છે. અહીં રહેતા પ્રવાસી ભારતીયો માટે પતંજલિ માત્ર એક ભરોસાપાત્ર બ્રાન્ડ નથી, પરંતુ ભારતીય સંસ્કૃતિની ઓળખ પણ છે.
કંપનીએ પોતાની વૈશ્વિક રણનીતિમાં પણ ભારતીયતાને ક્યારેય છોડી નથી. વિદેશોમાં પણ તેને 'સ્વદેશી' બ્રાન્ડ તરીકે જ પ્રચારિત કરવામાં આવી અને આ જ વાત તેને ખાસ બનાવે છે.
નવા યુગ તરફ વધતો બ્રાન્ડ
આજે જ્યારે બજારમાં સ્પર્ધા ચરમ પર છે, પતંજલિએ પોતાને માત્ર એક બ્રાન્ડ તરીકે નહીં, પરંતુ એક આંદોલનની જેમ સ્થાપિત કર્યું છે. આ આંદોલન છે – ભારતને આત્મનિર્ભર બનાવવાનું, લોકોને કુદરતી અને સ્વસ્થ જીવન તરફ લઈ જવાનું અને ભારતીય સંસ્કૃતિને પુનર્જીવિત કરવાનું.
