Axiom-04 ਮਿਸ਼ਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਵਾਯੂ ਸੈਨਾ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਕੈਪਟਨ ਸ਼ੁਭਾਂਸ਼ੁ ਸ਼ੁਕਲਾ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ, ਦੁਬਾਰਾ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਕਾਰਨ LOX ਲੀਕੇਜ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮਿਸ਼ਨ ਮਾੜੇ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
Axiom-04 Mission: ਗਰੁੱਪ ਕੈਪਟਨ ਸ਼ੁਭਾਂਸ਼ੁ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦਾ Axiom 04 (X-4) ਅੰਤਰਿਕਸ਼ ਮਿਸ਼ਨ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾੜੇ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਹੁਣ ਲਿਕਵਿਡ ਆਕਸੀਜਨ (LOX) ਲੀਕੇਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਪੇਸਐਕਸ ਦੇ ਫਾਲਕਨ 9 ਰਾਕੇਟ ਵਿੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਖਰਾਬੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 11 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। LOX, ਜੋ ਰਾਕੇਟ ਈਂਧਨ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦਾ ਲੀਕੇਜ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੋਨਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ੁਭਾਂਸ਼ੁ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਮੁਲਤਵੀ?
ਗਰੁੱਪ ਕੈਪਟਨ ਸ਼ੁਭਾਂਸ਼ੁ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦਾ Axiom 04 ਮਿਸ਼ਨ (ਜਿਸਨੂੰ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ X-4 ਮਿਸ਼ਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ) ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਸੰਬੰਧੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- 8 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਮਾੜੇ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਲਾਂਚ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
- 10 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਫਿਰ ਮੌਸਮ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਿਆ।
- 11 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਤੋਂ ਕੁਝ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਪੇਸਐਕਸ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ LOX ਲੀਕੇਜ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
- ਹੁਣ ਅਗਲੀ ਲਾਂਚ ਤਾਰੀਖ ਸਪੇਸਐਕਸ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਟੀਮ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਦੇਰੀ ਤੋਂ ਤਕਨੀਕੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਸਵਾਲ ਉੱਠ ਰਹੇ ਹਨ।
LOX ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
LOX ਯਾਨੀ ਲਿਕਵਿਡ ਆਕਸੀਜਨ (Liquid Oxygen), ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਤਰਲ ਰੂਪ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਠੰਡੇ ਤਾਪਮਾਨ (ਲਗਭਗ -183°C) 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਕੇਟ ਇੰਜਣਾਂ ਵਿੱਚ ਈਂਧਨ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਲਈ ਆਕਸੀਡਾਈਜ਼ਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਰਾਕੇਟ ਨੂੰ ਉਡਾਉਣ ਵਿੱਚ LOX ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਰਾਕੇਟ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੱਖ ഘਟਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ—ਈਂਧਨ (Fuel) ਅਤੇ ਆਕਸੀਡਾਈਜ਼ਰ (Oxidizer)। ਈਂਧਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ RP-1 (ਰਿਫਾਈਨਡ ਕੇਰੋਸੀਨ) ਜਾਂ ਲਿਕਵਿਡ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਤਰਿਕਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, LOX ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਹਨ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ।
ਉਦਾਹਰਨ:
- Falcon 9 ਰਾਕੇਟ ਵਿੱਚ LOX ਅਤੇ RP-1 ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- NASA ਦੇ Space Shuttle LOX ਅਤੇ ਲਿਕਵਿਡ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਨਾਲ ਚੱਲਦੇ ਸਨ।
ਕਿਉਂ ਲੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ LOX?
LOX ਲੀਕੇਜ ਕੋਈ ਆਮ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:
1. ਅਤਿਅਧਿਕ ਤਾਪਮਾਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ- LOX ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ -183°C ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੰਨੀ ਠੰਡਕ ਤੋਂ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਪਾਈਪਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੈਕ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬਾਹਰੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਟਲ ਸੁੰਗੜ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੀਕੇਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2. ਮਕੈਨੀਕਲ ਫੇਲਿਅਰ- ਸੀਲ, ਵਾਲਵ ਜਾਂ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਖ਼ਰਾਬੀ ਵੀ LOX ਲੀਕ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰਾਕੇਟ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਹੁਤ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਛੋਟੀ ਖਾਮੀ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3. ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ- ਲਾਂਚ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਕੰਪਨ (vibration) ਅਤੇ ਦਬਾਅ (pressure) ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਾਈਪਲਾਈਨ, ਫਿਟਿੰਗ ਜਾਂ ਟੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲਿਕਵਿਡ ਆਕਸੀਜਨ ਲੀਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4. ਜੰਗ ਜਾਂ ਕੋਰੋਸ਼ਨ- ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਧਾਤੂ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਨਮੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਤੋਂ ਜੰਗ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਲੀਕੇਜ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5. ਮਨੁੱਖੀ ਗ਼ਲਤੀ- ਕਈ ਵਾਰ ਮੇਨਟੇਨੈਂਸ ਜਾਂ ਇੰਸਟਾਲੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗ਼ਲਤੀ—ਜਿਵੇਂ ਸੀਲ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਲਗਾਉਣਾ—ਲੀਕੇਜ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
LOX ਲੀਕੇਜ ਦੇ ਹਾਲੀਆ ਮਾਮਲੇ
LOX ਲੀਕੇਜ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ ਹੈ:
ਜੁਲਾਈ 2024: ਸਟਾਰਲਿੰਕ ਮਿਸ਼ਨ ਫੇਲ
ਸਪੇਸਐਕਸ ਦੇ ਫਾਲਕਨ 9 ਰਾਕੇਟ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਸਟੇਜ 'ਤੇ LOX ਲੀਕੇਜ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਤੈਅ ਕੱਛਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ ਅਤੇ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗ ਗਏ।
ਮਈ 2024: ਲਾਂਚ ਡਿਲੇ
ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ LOX ਲੀਕੇਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਾਂਚ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
2023: ਪਿਊਰਿਟੀ ਚੈੱਕ
ਸਪੇਸਐਕਸ ਨੇ LOX ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਟੈਸਟ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਘੱਟ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਲਿਕਵਿਡ ਆਕਸੀਜਨ ਰਾਕੇਟ ਇੰਜਣ ਦੀ ਪ੍ਰਫਾਰਮੈਂਸ 'ਤੇ ਅਸਰ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
LOX ਲੀਕੇਜ ਦਾ ਅਸਰ ਕਿੰਨਾ ਗੰਭੀਰ?
LOX ਲੀਕ ਹੋਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਤਕਨੀਕੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਖ਼ਤਰਾ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
1. ਲਾਂਚ ਡਿਲੇ- ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਟਾਈਮਿੰਗ 'ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ X-4 ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋਣਾ। ਹਰ ਵਾਰ LOX ਲੀਕ ਹੋਣ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2. ਸੁਰੱਖਿਆ ਜੋਖ਼ਮ- LOX ਬਹੁਤ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਮਿਲਣਾ ਜਾਂ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਰਿਸਾਵ ਹੋਣ 'ਤੇ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਜਾਂ ਵਿਸਫੋਟ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
3. ਮਿਸ਼ਨ ਫੇਲਿਅਰ- ਜੇਕਰ ਲੀਕੇਜ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਨਾ ਫੜਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਮਿਸ਼ਨ ਨਾਕਾਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਟਾਰਲਿੰਕ ਮਿਸ਼ਨ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ।
ਕੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ SpaceX ਅਤੇ NASA ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ?
ਸਪੇਸਐਕਸ ਅਤੇ NASA, ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। X-4 ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ LOX ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ, ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਲਾਂਚ ਤਾਰੀਖ਼ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਟੀਮਾਂ ਪਾਈਪਿੰਗ ਸਿਸਟਮ, ਵਾਲਵ ਅਤੇ ਟੈਂਕ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਟੈਸਟਿੰਗ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
```
