વિશ્વ શ્રવણ દિવસ: અવાજોની દુનિયાને સાંભળવાની ઉજવણી

આપણે દરરોજ બોલીએ છીએ, સાંભળીએ છીએ અને વાતચીત કરીએ છીએ, પરંતુ શું આપણે ખરેખર ‘સાંભળીએ” છીએ? 18 જુલાઈએ મનાવવામાં આવતો વિશ્વ શ્રવણ દિવસ (World Listening Day) આપણને યાદ અપાવે છે કે સાંભળવું એટલે ફક્ત લોકોની વાતો સાંભળવી જ નહીં, પરંતુ આ ધરતીનો દરેક અવાજ, દરેક ફુસફુસાટ, દરેક પક્ષીની ચહચહાટ અને દરેક પાંદડાનો ખખડાટ પણ સાંભળવો જોઈએ. આ દિવસ આપણને અવાજોની દુનિયા અને ધ્વનિ પર્યાવરણ (soundscape)નું મહત્વ યાદ અપાવે છે.

વિશ્વ શ્રવણ દિવસનો હેતુ

વિશ્વ શ્રવણ દિવસ ફક્ત શોરને બંધ કરવાનો કે સાયલન્ટ મોડ પર જવાનો દિવસ નથી, પરંતુ આ દિવસ ધ્વનિ પરિસ્થિતિકી (Acoustic Ecology) તરફ ધ્યાન દોરવાનો એક પ્રયાસ છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય છે માનવ અને પ્રકૃતિ વચ્ચેની ધ્વનિથી જોડાયેલી સમજને વધુ સારી બનાવવી અને એ વાતની જાગૃતિ ફેલાવવી કે આપણે આપણી આસપાસના અવાજોને કઈ રીતે ગ્રહણ કરીએ છીએ.

ઇતિહાસ: કેમ પસંદ કરવામાં આવી 18 જુલાઈ?

આર. મરે શેફરે એ મહેસૂસ કર્યું કે આપણી દુનિયા ફક્ત જોવા અને બોલવા સુધી સીમિત નથી, પરંતુ સાંભળવાની પણ એટલી જ અગત્યતા છે. તેમણે ધ્વનિ દ્વારા પર્યાવરણને સમજવાની નવી દિશા આપી અને 'World Soundscape Project' દ્વારા ધ્વનિ પ્રદૂષણને ઓછું કરવા પર ભાર મૂક્યો. 18 જુલાઈએ તેમનો જન્મદિવસ હોય છે, અને એ જ કારણે આ દિવસને 'World Listening Day' તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યો. આ દિવસ આપણને યાદ અપાવે છે કે આપણે પ્રકૃતિ અને સમાજના અવાજોને ધ્યાનથી સાંભળવા જોઈએ, જેથી આપણે આપણી આસપાસ થઈ રહેલા પરિવર્તનોને વધુ સારી રીતે સમજી શકીએ.

ધ્વનિને સાંભળવો શા માટે જરૂરી છે?

આજકાલની વ્યસ્ત જિંદગીમાં આપણે ફક્ત જરૂરી અવાજો સાંભળીએ છીએ – ફોનની ઘંટડી, કારનું હોર્ન, યા ટીવીનો અવાજ. પરંતુ આપણે એ ભૂલી જઈએ છીએ કે પ્રકૃતિ પણ આપણી સાથે વાત કરે છે, બસ આપણે ધ્યાનથી સાંભળવાની જરૂર છે.
પક્ષીઓનું ગાન, પાંદડાઓનો ખખડાટ, હવાની સનસનાહટ – આ બધી ધ્વનિઓ આપણને માનસિક શાંતિ આપવામાં મદદ કરે છે. આ સાંભળવું ફક્ત મનને સુકુન નથી આપતું, પરંતુ આપણા પર્યાવરણની સેહતને પણ સમજવામાં મદદ કરે છે.

કેવી રીતે મનાવશો વિશ્વ શ્રવણ દિવસ?

1. તમારી આસપાસની ધ્વનિઓને સાંભળો

આ દિવસે થોડો સમય કાઢો અને તમારા આસપાસના પ્રાકૃતિક વાતાવરણને ધ્યાનથી સાંભળો. મોબાઇલ ફોનને સાયલન્ટ કરો, કોઈ પાર્કમાં જાઓ, યા બાલ્કનીમાં બેસીને આંખો બંધ કરી લો. તમે જોશો કે કેટલા બધા અવાજો છે જેને તમે પહેલાં ક્યારેય ગૌરથી નથી સાંભળ્યા.

2. લિસનિંગ પાર્ટીનું આયોજન કરો

તમારી સ્કૂલ, ઓફિસ યા સમુદાયમાં એક Listening Partyનું આયોજન કરો. એમાં લોકો થોડી વાર ચૂપચાપ બેસીને કોઈ પ્રાકૃતિક ધ્વનિની રેકોર્ડિંગ સાંભળી શકે છે – જેમ કે વરસાદનાં ટીપાં, સમુદ્રનાં મોજાં યા જંગલના અવાજો. એના પછી અનુભવ શેર કરો અને સાંભળવાના મહત્વ પર ચર્ચા કરો.

3. ધ્વનિ પ્રદૂષણ ઓછું કરો

તમે નાના-નાના કદમ ઉઠાવીને Noise Pollutionને ઓછું કરવામાં મદદ કરી શકો છો. જેમ કે:

• બિનજરૂરી ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો બંધ રાખો
• બાઈક યા કારને બદલે સાયકલ ચલાવો
• લાઉડસ્પીકરનો સીમિત ઉપયોગ કરો
• વોશિંગ મશીન યા મિક્સર જેવી મશીનોને દરવાજો બંધ કરીને ચલાવો
• ઝાડ વાવો, કારણ કે ઝાડ શોરને શોષવામાં મદદ કરે છે

સામુદાયિક પ્રયાસ જરૂરી છે

શહેરો અને કસ્બાઓમાં વધતા શોરના કારણે આપણા માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય પર ખરાબ અસર પડે છે. એટલે 'વિશ્વ શ્રવણ દિવસ'ના મોકા પર એ જરૂરી થઈ જાય છે કે આપણે ન ફક્ત ખુદ શાંત વાતાવરણ બનાવીએ, પરંતુ સમાજને પણ ધ્વનિ પ્રદૂષણથી બચાવવાની દિશામાં કદમ ઉઠાવીએ. શહેરોની યોજના બનાવતી વખતે શાંત વિસ્તારોને પ્રોત્સાહન આપવું, પગપાળા ચાલનારાઓ માટે ખાસ રસ્તા બનાવવા અને ધ્વનિ અવરોધક દીવાલો લગાવવા જેવી યોજનાઓ ધ્વનિ સંતુલન બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે. આ નાના-નાના બદલાવ આખા સમુદાય માટે એક મોટો ફરક લાવી શકે છે.

માનસિક સ્વાસ્થ્ય માટે સાંભળવું પણ જરૂરી

જ્યારે આપણે રોજિંદા જીવનની ભાગદોડમાં વ્યસ્ત હોઈએ છીએ, ત્યારે આપણું મન ઘણીવાર થાકી જાય છે. આવી સ્થિતિમાં, જો આપણે થોડો સમય કાઢીને પ્રકૃતિના અવાજો સાંભળીએ, જેમ કે વૃક્ષોનો ખખડાટ, પક્ષીઓનો કલરવ અથવા વહેતા પાણીનો અવાજ, તો આપણો તણાવ ધીમે ધીમે ઓછો થવા લાગે છે. આ કુદરતી અવાજોને સાંભળવાથી માત્ર મનને શાંતિ જ નથી મળતી, પરંતુ આપણા માનસિક સ્વાસ્થ્યને પણ મજબૂત બનાવે છે. તેનાથી ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતા વધે છે અને આપણે પોતાને વધુ સંતુલિત અનુભવીએ છીએ. તેથી 'સાંભળવું' પણ એક પ્રકારની ધ્યાન તકનીક છે.

ધ્વનિ પર્યાવરણ અને તકનીક

આજકાલ મોબાઈલ, ઈયરફોન અને સ્ક્રીને આપણને એટલા ઘેરી લીધા છે કે આપણે આસપાસના કુદરતી અવાજો સાંભળી જ નથી શકતા. આપણે ગીતો, વીડિયો અને કોલમાં એટલા વ્યસ્ત હોઈએ છીએ કે પક્ષીઓનો કલરવ, હવાનો સરસરાટ કે બાળકોનું હાસ્ય જેવા જીવંત અનુભવોથી દૂર થઈ જઈએ છીએ. વિશ્વ શ્રવણ દિવસ આપણને એ યાદ અપાવે છે કે ટેકનોલોજી સાથે રહેતા હોવા છતાં આપણે આપણા ધ્વનિ પર્યાવરણ સાથે જોડાણ જાળવી રાખવું જોઈએ. ક્યારેક ઈયરફોન ઉતારીને બસ આમ જ બેસવું, અને ધ્યાનથી આસપાસના અવાજો સાંભળવા પણ એક અદ્ભુત અનુભવ હોઈ શકે છે.

વિશ્વ શ્રવણ દિવસ આપણને એ સમજાવે છે કે ફક્ત સાંભળવું જ નહીં, ધ્યાનથી અને દિલથી સાંભળવું પણ જરૂરી છે. જ્યારે આપણે આપણા આસપાસના અવાજોને ખરેખર અનુભવીએ છીએ, તો આપણે પ્રકૃતિ, સમાજ અને સ્વયં સાથે ઊંડાણથી જોડાઈ શકીએ છીએ. આ દિવસ આપણને યાદ અપાવે છે કે શાંત વાતાવરણ અને સંવેદનશીલ સાંભળવાની આદત આપણા માનસિક અને ભાવનાત્મક સ્વાસ્થ્ય માટે જરૂરી છે. ચાલો, આપણે સૌ સાથે મળીને સાંભળવાની આ કળાને અપનાવીએ અને બીજાઓને પણ જાગૃત કરીએ.